تاثیر طلاق بر فرزندان مشکلی است که بسیاری از پدر و مادرانی که از هم جدا شده اند را درگیر خود کرده است.در این مطلب از پارس مگ ما راهکارهایی را برای کاهش تاثیر طلاق بر فرزندان به شما ارائه میدهیم.
در پژوهشی مشخص شد ۸۱ درصد از والدین باور دارند در صورتی که از زندگی زناشویی خود راضی نباشند، لزومی ندارد برای طلاق گرفتن تا رسیدن فرزندانشان به سن خاصی صبر کنند.
تقریباً ۴۰ درصد کودکان قبل از رسیدن به سن ۱۸ سالگی طلاق والدین را تجربه می کنند.
تاثیر طلاق بر فرزندان به عواملی از قبیل سن و جنس کودک (نوجوانان و پسران بیشترین آسیب را می بینند)، متغیر های دیگری از قبیل شرایط خانوادگی یا تحصیلی، میزان درگیری کودک در دعوای بین والدین، کیفیت رابطه با خواهر و برادران، خلق و خوی والدین و شدت دعواهای بین والدین قبل و بعد از طلاق قرار دارد.
من نمی خواهم به شما بگویم که طلاق بگیرید یا نگیرید، این تصمیمی است که خودتان باید به دقت درباره ی آن فکر کنید؛ اما تنها نگرانی من، تاثیر طلاق بر فرزندان شما و چگونگی سازگاری آنها با طلاق است و انتظار دارم که شما هم به این موضوع اهمیت دهید.
شکی نیست که طلاق بر کودکان تأثیرات مخربی می گذارد؛ اما رفتار شما و همسرتان قبل و بعد و در جریان طلاق می تواند این اثرات منفی را هم در زمان حال و هم در آینده ی فرزندانتان کاهش دهد.
در این بخش سعی می کنیم راه حل هایی ارائه دهیم که تاثیر طلاق بر فرزندان شما را به حداقل بر ساند و به آنها کمک کند تا سازگاری بیشتری با طلاق شما پیدا کنند.
همچنین در پارس مگ بخوانید : ازدواج در سن کم ؛ خوب یا بد ؟
علائم و نشانه های تاثیر طلاق بر فرزندان
هر کودکی به نحو منحصر به فردی به طلاق والدین خود واکنش نشان می دهد؛ اما برخی از نشانه های کلی که انتظار می رود کودکان از خود بروز دهند، اینها هستند:
- عصبانیت: مخالفت با والدین و سرپیچی از دستورات آن ها، عدم همکاری با والدین، گوشه گیری و رفتار های تکانشی
- شرم: حالت هایی از آشفتگی و شرم هنگام بحث در مورد طلاقبا والدین.
- اضطراب: استرس، تنش، خواب آشفته، کابوس.
- تغییر در تعامل با همسالان: کناره گیری از همسالان، افزایش درگیری با همسالان و امتناع از رفتن به خانه ی دوستان صمیمی.
- کاهش خود مراقبتی: شلختگی، به هم ریختن نظم اتاق و عدم رعایت بهداشت فردی.
- وابستگی: وابستگی بیش از حد، چسبیدن به والدین، واپس روی مثل مکیدن انگشت.
- مشکلات تحصیلی: مشکلات مدرسه، کاهش نمرات درسی، عدم تمرکز.
- درگیری با والدین: کم شدن میزان صمیمیت بین کودک و پدر یا مادر، سرزنش و انتقاد از والدین.
- دیدگاه متفاوت به زندگی: نارضایتی از زندگی، احساس طرد شدن، بد بینی نسبت به ازدواج.
- کاهش اعتماد به نفس: احساس بی ارزشی، احساس پوچی یا بی اهمیت بودن.
- ناراحتی: غمگینی، گریههای شدید و دائمی و افسردگی.
برای کاهش تاثیر طلاق بر فرزندان وضعیت را کاملا درک کنید
لازم است پیش از هر اقدامی، عمیقا فکر کنید چرا با یکدیگر ازدواج کردید و حالا چرا نیاز دارید از یکدیگر جدا شوید. با مراجعه به روانشناس و زوج‌درمانی دلیل طلاقتان را بهتر درک می‌کنید. همچنین پیشنهاد می‌شود از تجربه اشخاص دیگری که فرایند طلاق را پشت‌سر گذاشته‌اند، استفاده کنید. اگر به پیامدهای طلاق آگاه باشید، از تصمیم خود مطمئن‌تر خواهید شد و مسیر دشوار طلاق را راحت‌تر پشت‌سر می‌گذارید. همچنین راه درست ارتباط با کودک و توضیح درست مسئله به او را یاد می‌گیرید.
به فکر آینده باشید
حتما قبل از تصمیم نهایی طلاق، راه‌های مختلفی همچون جدایی موقت را امتحان کنید. این مسئله نه‌تنها کودک را با وضعیت آشنا می‌کند، بلکه فرصت خوبی برای درک بهتر موقعیت برای شما و شریکتان خواهد بود.
برای کاهش تاثیر طلاق بر فرزندان محیطی آشنا و راحت فراهم کنید
سعی کنید پس از جدایی تا حد امکان با رعایت چهارچوب‌ها به یکدیگر نزدیک باشید. مثلا در خانه‌های جدا در یک محله زندگی کنید که فاصله چندانی با هم نداشته باشند. این‌طوری فرزندان شما کمتر فاصله و جدایی را احساس خواهند کرد. همچنین حواستان به جزئیات محیط خانه باشد. سعی کنید محیطی فراهم کنید که کودک در آن احساس راحتی کند. مثلا اسباب‌بازی‌های موردعلاقه، پتو و لحاف‌تشک همیشگی‌اش را در خانه جدید هم بگذارید.
چهارچوب‌های مشخص و محکم تعیین کنید
تعیین چارچوب‌های مناسب هم برای والدین و هم برای فرزندان ضروری است. شما و همسر سابقتان باید زندگی جداگانه و جدیدی شروع کنید و در عین حال باید حواستان باشد که فرزندتان احساس امنیت کند. کودک نباید احساس کند وضعیتش ناپایدار است و نداند متعلق به کجاست. یکی از راهکارهای مناسب برای این مسئله تعیین برنامه سفت‌وسختی برای ملاقات با یکدیگر است که والدین به آن پایبند باشند. توجه داشته باشید این برنامه باید به روتینی در زندگی فرزند تبدیل شود تا سؤال‌هایی نظیر «امشب پیش مامان می‌خوابم یا بابا ؟» برای او پیش نیاید.
برای کاهش تاثیر طلاق بر فرزندان از کارت بانکی مشترک استفاده کنید
یکی از بحث‌های معمول میان زوج‌های جداشده درباره خرج و مخارج فرزندان است. برای جلوگیری از این مسئله می‌توانید فهرستی از همه هزینه‌هایی تهیه کنید که باید مشترکا پرداخت شوند. راهکار بهتر این است که کارت بانکی مشترکی در نظر بگیرید و با آن هزینه‌های فرزندتان را بپردازید.
اهمیت ارتباط با یکدیگر را دست‌کم نگیرید
اگر ارتباط روزانه شما منجر به جروبحث و دعوا می‌شود، بهتر است راهکاری در نظر بگیرید که این ارتباط کمتر شود. مثلا می‌توانید برنامه‌ای ثابت بچینید و روزهایی را به‌منظور دور هم جمع‌شدن و انجام فعالیت‌هایی با فرزندانتان در نظر بگیرید. این‌گونه تا حد مناسبی با یکدیگر ارتباط دارید و امکان هرگونه جروبحث را کاهش می‌دهید.
برای کاهش تاثیر طلاق بر فرزندان پیش فرزندتان از والد دیگر بدگویی نکنید
فرزندان ذاتا می‌دانند که بخشی از وجود پدر و بخشی از وجود مادر خود را به ارث برده‌اند. هنگامی که یکی از والدین جلوی فرزندش از والد دیگر بد می‌گوید، کودک این مسئله را به خودش می‌گیرد و گمان می‌کند آن صفت بد در وجود او نیز هست. این مسئله منجر به اضطراب و کمبود اعتمادبه‌نفس فرزند می‌شود. با وجود این، جروبحث و بدگویی جزئی جدانشدنی از زندگی برخی والدین است. در این شرایط اگر یکی از والدین از خوبی‌های والد دیگر بگوید، از منفی‌نگری فرزند کاسته می‌شود.
برای کاهش تاثیر طلاق بر فرزندان زیاد وارد جزئیات نشوید
فرزندان نباید جزئیات زیادی از طلاق والدین بدانند. مسائلی همچون میزان نفقه فرزند و سهمی که هریک از والدین در نگهداری از او دارند، نباید برای کودک مطرح شوند. اگر نیاز به صحبت و درددل درباره این مسائل دارید، سراغ دوستان یا روانشناس خود بروید. به‌هیچ‌وجه این جزئیات و درددل‌ها را با فرزند خود در میان نگذارید.
برای کاهش تاثیر طلاق بر فرزندان کودک را مجبور به انتخاب نکنید
کودک را مجبور نکنید که یکی از والدین خود را برای زندگی یا حتی مسائل کوچک‌تر انتخاب کند. والدین باید درباره اینکه فرزند پیش کدام والد زندگی کند، آخر هفته‌هایش را با کدام والد بگذراند و تصمیماتی از این قبیل با هم صحبت کنند. فرزندان می‌خواهند والدین خود را راضی نگه دارند. از این رو مجبورکردن آنها به انتخاب فقط باعث اضطراب فرزندان می‌شود و روی آینده آنها اثر منفی می‌گذارد. اگر کودکان تحت‌فشار نباشند و بدانند می‌توانند آزادانه ارتباط خود را با هریک از والدین ادامه بدهند، خیلی بهتر با طلاق کنار می‌آیند. روی‌هم‌رفته اگر شریک زندگی سابقتان سابقه آزار و اذیت فرزندتان را ندارد، بهتر است اجازه دهید هر زمان کودک می‌خواهد، با والد دیگر خود در ارتباط باشد.
برای معرفی شریک زندگی جدیدتان به کودک محتاط باشید
اگر قصد دارید شریک زندگی جدیدتان را به فرزند خود معرفی کنید، نیازهای کودک را در اولویت قرار دهید. پیش از معرفیکردن شخص جدید، از جدی‌بودن رابطه‌تان مطمئن شوید. فرزند شما به‌تازگی طلاق والدینش را پشت‌سر گذاشته است و نباید به این زودی‌ها درگیر جدایی دیگری شود.
مراقبت از خودتان را فراموش نکنید
پس از طلاق والدین، اهمیت مراقبت از فرزندان بیشتری می‌شود، اما این مسئله نباید منجر به غافل‌شدن شما از وضعیت خودتان شود. به یاد داشته باشید والدینی برای کودک مفیدند که وضعیت روانی پایداری دارند و می‌توانند به‌خوبی روی مسئولیت مهمی همچون تربیت فرزندشان تمرکز کنند. برای رسیدن به چنین هدفی نیازی نیست که در یک خانه با شریک سابق خود زندگی کنید، اما رفتار خوب شما با همسر سابقتان روی حال امروز و فردای فرزندتان اثر می‌گذارد.
کشمکش‌ها را به حداقل برسانید
کشمکش و دعوای شدید بین والدین آسیب شدیدی به فرزند می‌زند. این مسئله ممکن است به ترومایی پیچیده تبدیل شود که درمانش سال‌ها مراجعه به روانشناس را بطلبد. اگر همسر شما مدام رفتار خشونت‌آمیز دارد، تمام سعی خود را بکنید که بر وضعیت مسلط شوید. پیشنهاد می‌شود یاد بگیرید چه بگویید که به جروبحث خاتمه دهید و در عین حال به طرف مقابل بفهمانید که رفتار اشتباهش را قبول ندارید و نمی‌خواهید بی‌احترامی یا هرگونه آزار و اذیتی را متحمل شوید. بهتر است سریعا خود را از موقعیتی که باعث جدال و دعوا می‌شود بیرون بکشید. این‌طوری فرزند شما یاد می‌گیرد که چگونه با کشمکش‌های بین والدین کنار بیاید.
درباره طلاق با کودک حرف بزنید
یکی از مشکلاتی که فرزندان هنگام طلاق والدین با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند، ترس از طردشدن است. به یاد داشته باشید اگر کودک اطلاعات کافی درباره مسئله‌ای نداشته باشد، از قوه تخیل خود استفاده می‌کند. از این رو خیلی از اوقات کودک درباره طلاق والدین خود داستان‌هایی در ذهن خود می‌بافد که از واقعیت بدتر و ترسناک‌ترند. نیاز است درباره طلاق با فرزندان خود صحبت کنید. به آنها بگویید که در آینده پدر و مادرشان با یکدیگر زندگی نخواهد کرد و یکی از والدین از خانه خواهد رفت. همچنین مشخص کنید چه زمانی کودک می‌تواند والد دیگر را ملاقات کند و شرایط چه تغییری خواهد کرد.
در صورت امکان، این توضیحات در حضور هر دو والد مطرح شوند. این‌گونه به کودک اطمینان داده می‌شود که هیچ تقصیری در این مسئله ندارد و جدایی والدینش دلیلی منطقی دارد. شما تنها یک بار فرصت مطرح‌کردن این مسئله با فرزندتان را خواهید داشت. از این رو بهتر است به حرف‌هایی که می‌خواهید بزنید اطمینان پیدا کنید و حتما از قبل تمرینشان کرده باشید.
تغییرات زیادی در زندگی کودک ایجاد نکنید
اگر شرایط پیشین زندگی کودکان دستخوش تغییرات زیادی نشود، آنها راحت‌تر با طلاق والدین کنار می‌آیند. مواردی که بهتر است در زندگی کودک تغییر نکنند شامل مدرسه، خانه، اتاق، پرستار، دوستان و هم‌بازی‌ها و روتین روزانه زندگی او می‌شوند. بدیهی است خیلی اوقات چنین تغییراتی ورای اختیار والدین‌اند، اما اینکه چقدر در این برهه زمانی از خود مایه می‌گذارید اهمیت دارد. اگر همسر سابق شما زیاد در دسترس نیست، با راه‌های مختلف به فرزندتان نشان دهید که او اولویت شماست و همیشه برایش در دسترس خواهید بود.
به کودک توضیح دهید طلاق امری دائمی است
پیش از این گفتیم فرزندان ذهنی قوی برای داستان‌سازی و رؤیابافی دارند. یکی از تفکرهای معمول بین فرزندان طلاق این است که قرار است روزی والدینشان پیش هم برگردند. این تفکر باعث می‌شود کودک واقعیت زندگی کنونی‌اش را نپذیرد. کار دشواری است، اما باید به فرزند خود بفهمانید که این مسئله حقیقت ندارد و قرار نیست در آینده پدر و مادرش پیش یکدیگر برگردند. اگر دشواری این مسئله شما را از انجام آن باز می‌دارد، به سال‌های پیش روی کودک خود فکر کنید که قرار است درگیر امیدی واهی باشد.
احساسات منفی کودک را بپذیرید
هیچ‌چیز سخت‌تر از دیدن درد و غم فرزند نیست، به‌خصوص اگر خود شما باعث و بانی آن باشید. پس از طلاق، فرزندان دچار احساسات منفی زیادی همچون غم، ترس و عصبانیت می‌شوند. لازم است در این زمان کنار آنها باشید و احساسات آنها را بپذیرید و پاسخی منطقی به این احساسات بدهید. هیچگاه سعی نکنید شرایط را خیلی بهتر از واقعیت نشان دهید و به‌جای پذیرفتن احساسات منفی فرزندتان، وانمود کنید اوضاع عالی است.
نگرانی های فرزندانتان درباره طلاق را پیش بینی کنید
کمی وقت بگذارید تا نگرانی ها ی فرزند خود را پیش بینی کنید – مهم نیست که این نگرانی ها چه قدر جزئی باشند – به طوری که وقتی تصمیم خود را اعلام کردید، بتوانید برای آن ها جوابی داشته باشید، این امر باعث می شود که به مقدار زیادی از اضطراب کودک کاسته شود.
نگرانی های عمده ای که معمولا کودکان در این باره دارند عبارت است از:
- محل زندگی: از این به بعد (من، مامان، بابا، خواهر و برادر هایم) کجا زندگی می کنیم ؟ آیا من دو خانه ی متفاوت و جدا خواهم داشت ؟ آیا باید از این خانه برم ؟ آیا باید طرف یکی (مامان یا بابا) را بگیرم ؟ آیا باید به دادگاه بیام ؟ آیا از این به بعد بابا را می بینم ؟ آیا می توانم با مامان صحبت کنم ؟
- خواهر و برادرها: آیا همه ی ما پیش هم زندگی می کنیم ؟ آیا بچه های نامادری ام، خواهر و برادرهای من می شوند ؟
- تعطیلات: آیا هنگام تعطیلات یا جشن تولدم دوباره با هم خواهیم بود ؟ باید به خانه ی چه کسی بروم ؟
- مدرسه: آیا باید به مدرسه ی جدیدی بروم ؟ چه وقت مدرسه ام را تغییر می دهم ؟ چه کسی برگه های امتحانی ام را امضا می کند و یا چه کسی در جلسه انجمن اولیا و مربیان شرکت خواهد کرد ؟ چه کسی با معلمم در تماس خواهد بود ؟
- مراقبت: اگر مریض شوم چه کسی از من مراقبت خواهد کرد ؟ چه کسی غذا و پوشاک مرا تأمین خواهد کرد ؟
- فعالیت ها: آیا می توانم برنامهها و فعالیت های سابقم را ادامه دهم ؟ (به کلاس موسیقی بروم، به مدرسه فوتبال بروم) چطور می توانم به تمرینات و کلاس پیانو ادامه دهم ؟
- همسالان: آیا باز هم دوستانم را خواهم دید ؟ چگونه جواب سؤالات آن ها را بدهم ؟ آیا اصلاً آن ها من را می پذیرند ؟
- والدین: آیا پدر جدیدی خواهم داشت؟ آیا آن زن با ما زندگی خواهد کرد و مامان من خواهد شد ؟
ارتباط با پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها تاثیر طلاق بر فرزندان را کاهش می دهد.
طی پژوهشی بلند مدت که ۲۵سال به طول انجامید، ثابت شد که حمایت ها و دلگرمی های پدر بزرگ ها و مادر بزرگ ها از عوامل مهمی است که باعث سازگاری بیشتر کودکان، قبل و بعد و در طول طلاق می شود و از اثرات نامطلوب آن می کاهد.
به آن ها اطلاع دهید که چه اتفاقی قرار است روی دهد و بگویید به خاطر فرزندانتان به کمک آن ها نیاز دارید.
شرایط قابل پیش بینی تاثیر طلاق بر فرزندان را کاهش می دهد.
ایجاد محیطی امن و راحت برای زندگی کودک پس از طلاق، بسیار حائز اهمیت است. جایی که قرار است شما و فرزندتان زندگی کنید، اشیایی را که برای او آشنا و جذاب هستند، قرار دهید. مثلا یک چراغ اتاق خواب یا یک صندلی از خانه قبلی.
در صورتی که فرزندتان قرار است هم در خانه ی شما و هم در خانه ی همسر سابقتان زندگی کند، سعی کنید در هر دو خانه وسایلی که کودک، آن ها را دوست دارد، وجود داشته باشند تا در هر دو محیط احساس راحتی و آرامش کند.
کودکان بزرگتر باید مطمئن شوند که در هر دو خانه برای نگهداری کتاب، انجام تکالیف درسی، ورزش کردن و نگهداری آلات موسیقی و وسایل مورد نیاز خود فضای لازم را دارند.
دلسوزی و ترحم بی‌مورد، ممنوع!
گاهی اوقات در خانواده‌ای که فرزند طلاق وجود دارد، پدر بزرگ، مادر بزرگ، خاله، عمو، دایی و… ترحم و دلسوزی نسبت به این بچه دارند و به قدری «لی‌لی به لالای» آن بچه می‌گذارند که لوس و حتی بی تربیت بار می‌آید و نمی‌تواند بدون این قبیل دلسوزی ها گلیمش را از آب در بیاورد .
دکتر فردوسی درباره تاثیراتی که ترحم و دلسوزی افراطی روی فرزند طلاق می‌گذارد، می‌گوید: «محبت‌های افراطی در حق فرزند طلاق اجازه نمی‌دهد بچه آنطور که باید و شاید تربیت شود. مثلا اطرافیان با خودشان می‌گویند این بچه گناه دارد. مامانش نیست یا باباش نیست. تنهاست. هرچی می‌خواد بهش بدیم. یا هرکاری می‌خواد انجام بده. این افراط منجر به ایجاد توقعاتی در فرزند طلاق می‌شود. در نتیجه والدین نمی‌توانند این بچه را جوری که باید تربیت کنند. چراکه دستخوش یک سری باورهای غلط و دلسوزی‌ها و ترحم‌های بی‌مورد شده است این بچه فکر می‌کند در اجتماع هم همه باید با او این شکلی رفتار کنند. همه باید دلسوزی و ترحم کنند و مطابق میل او باشند. اما اجتماع قوانین خاص خود را دارد. برای همه یکسان عمل می‌کند.»
لزوم آموزش مهارت های زندگی به فرزند طلاق
به گفته روانشناسان، همه ما باید یک مهارت به اسم حل مسئله در زندگی داشته باشیم. تا بتوانیم مسائل‌مان را به شکل منطقی حل کنیم. وقتی دو نفر طلاق می‌گیرند. یا روش‌های حل مسئله را بلد نبودند یا طلاق را به عنوان یک روش حل مسئله انتخاب کردند.
روانشناس بالینی می‌گوید: «فرزندان طلاق هم ممکن است در آینده وقتی ازدواج کردند، روش والدین خود یعنی طلاق را انتخاب کنند. ممکن است فرزند طلاق هم بحث مهارت حل مسئله، سازگاری و تصمیم گیری را نداشته باشد. وقتی به مشکلی برخوردند، زود عقب نشینی کنند. در حالی که این روش درست نیست. ما باید تلاش و کوشش کنیم.اگر خودمان هم بلد نیستیم از مشاوران روانشناس‌ها برای حل مسئله‌مان کمک بگیریم.»
