علائم ناباروری در زنان و مردان چند مورد است که باید آن ها را بشناسیم.ما در این مطلب از پارس مگ قصد داریم شما را با همه علائم ناباروری که در زنان و مردان است آشنا کنیم.
تعریف ناباروری
در اکثر موارد دیده شده است که ناباروری یا نازایی برای یک زوج یک بحران تلقی شده است. اما ما در اینجا متذکر می شویم که ناباروری به معنای عقیم بودن یا ناتوانی در بچه دار شدن زوج نمی باشد چرا که اغلب زوج هایی که برای بچه دار شدن اقدام می کنند در نهایت با درمان یا روش طبیعی آن بالاخره صاحب بچه خواهند شد. گفته می شود که گاهی مشکل از طرف مرد است و باید برخی از درمان ها و آزمایشات را طی کند تا اسپرم های سالم جهت بارور کردن زن را داشته باشد و برعکس.
زمانی که یک زوج بدون استفاده از روش های جلوگیری برای بارداری نزدیکی داشته و بعد از گذشت یک سال از رابطه زناشویی همچنان بی نتیجه مانده باشند می توان گفت که نابارور هستند در چند سال گذشته روش های متنوعی برای بررسی علل ناباروری ارائه شده و تقریبا می توان گفت حدود شصت و پنج درصد زوج هایی که در بارداری ناتوان هستند درمان شده اند. در این مقاله ناباروری در زنان و علائم اولیه ناباروری را توضیح خواهیم داد.
ناتوانی در ناباروری می تواند به دلیل اختلالات به وجود آمده در زن و مرد و یا هر دو نفر باشد.ممکن است در نتیجه آزمایشات مربوطه در هر کدام از زوجین هیچ مشکلی دیده نشود اما به دلایلی نمی توانند صاحب فرزند شوند.
چند مورد ازدلایلی که ممکن است در زنان موجب ناباروری شود را در زیر می بینیم. البته ای موارد همه علل ناباروری در زنان نیستند.
چه عواملی باعث ایجاد ناباروری میشوند ؟
عوامل مختلفی سبب ناباروری میشوند. بعضی از این عوامل روی یکی از زوجین اثر می‌گذارند و بعضی دیگر هر دو طرف را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. برخی از رایج‌ترین عوامل ناباروری مردان و زنان عبارت‌اند از:
- سن؛
- اختلالات خوردن از جمله بی‌اشتهایی یا پرخوری عصبی؛
- مصرف بیش از حد الکل؛
- قرارگرفتن در معرض مواد سمی همچون سرب و آفت‌کش‌ها؛
- ورزش بیش از حد؛
- رادیوتراپی یا شیمی‌درمانی؛
- بیماری‌های مقاربتی؛
- سیگارکشیدن یا استفاده مصرف هرگونه دخانیات؛
- مصرف مواد مخدر؛
- کمبود وزن یا اضافه‌وزن؛
- وجود هرگونه ناهنجاری در غده‌های تولیدکننده هورمون همچون هیپوفیز و هیپوتالاموس؛
- بیماری‌های مزمن؛
- استرس.
همچنین در پارس مگ بخوانید : چه بیماری هایی باعث نازایی میشوند ؟
علائم ناباروری در زنان
۱. احساس درد هنگام رابطه جنسی
رابطه جنسی دردناک یا دیسپارونی ممکن است نشانه نوعی بیماری زمینه‌ای باشد که روی باروری خانم‌ها اثر می‌گذارد. آندومتریوز و فیبروم رحم جزو این دسته از بیماری‌ها هستند.
۲. عادت ماهانه طولانی یا دردناک
خانم‌هایی که چرخه قاعدگی بسیار دردناک و طولانی دارند، ممکن است به آندومتریوز مبتلا باشند. آندومتریوز به حالتی گفته می‌شود که بافت سطح رحم در باقی نقاط بدن شکل می‌گیرد.
۳. خون قاعدگی روشن یا تیره از علائم ناباروری زنان
اگر خون قاعدگی از دفعات پیشین رنگ‌ورورفته‌تر است، ممکن است نشانه بیماری باشد. همچنین اگر در ابتدای چرخه قاعدگی، رنگ خون بسیار تیره باشد احتمال ابتلا به آندومتریوز وجود دارد. معمولا خون قاعدگی در ابتدای چرخه، به رنگ قرمز روشن است و کم‌کم تیره‌تر می‌شود.
۴. چرخه قاعدگی نامنظم از علائم ناباروری زنان
مدت‌زمان چرخه قاعدگی برای هر شخص متفاوت است و به‌مرور زمان تغییر می‌کند. با وجود این اگر فاصله بین چرخه‌های قاعدگی یکسان نباشد یا هر ماه پریود نشوید، به این معناست که تخمک‌گذاری شما نامنظم است و امکان ناباروری وجود دارد. تخمک‌گذاری نامنظم ممکن است ناشی از سندرم پلی‌کیستیک، کمبود وزن و اضافه‌وزن یا مشکلات تیروئید باشد.
۵. تغییرات هورمونی از علائم ناباروری زنان
علائم تغییرات هورمونی معمولا قابل‌تشخیص نیستند و برای مشکلات هورمونی باید به دکتر مراجعه شود. معمولا موارد زیر بر اثر نوسانات هورمونی رخ می‌دهند:
- اضافه‌وزن بی‌دلیل؛
- جوش زیاد؛
- دست‌وپای سرد؛
- کاهش یا ازبین‌رفتن میل جنسی؛
- ترشحات پستانی؛
- موی زائد صورت؛
- نازک‌شدن موی بالای سر.
۶. مشکلات زمینه‌ای از علائم ناباروری زنان
بعضی از عارضه‌هایی که بر باروری زنان اثر می‌گذارند، عبارت‌اند از:
- آسیب به لوله رحم یا تخمدان‌ها؛
- یائسگی زودرس؛
- سندرم پلی‌کیستیک (PCOS)؛
- آندومتریوز؛
- سرطان و درمان‌های سرطان.
۷. اضافه‌وزن شدید از علائم ناباروری زنان
طبق تحقیقات، چاقی بیش از حد بر توانایی تولیدمثل انسان اثر می‌گذارد. خانم‌هایی با اضافه‌وزن زیاد شانس کمتری برای باردارشدن دارند. این افراد در صورت باردارشدن هم بیش از دیگر خانم‌ها در معرض مشکلات قرار می‌گیرند.
چندین دلیل باردار نشدن بعضی زنان
وجود هر یک از این عوامل زیر برای باردار شدن شما به‌عنوان یک خانم ضروری است:
- شما باید تخمک‌گذاری کنید. برای باردار شدن، تخمدان شما باید تخمک تولید و آزاد کند که این روند به تخمک‌گذاری معروف است. پزشک میتواند به شما در ارزیابی کیفیت چرخه قاعدگی و تأیید تخمک‌گذاری کمک کند.
- به اسپرم‌های همسرتان نیاز دارد. برای بیشتر زوجین، احتمال وجود مشکلی در این زمینه خیلی کم است مگر اینکه همسرتان سابقه بیماری یا جراحی داشته باشد. پزشک شما میتواند چند آزمایش ساده برای ارزیابی سلامت اسپرم همسرتان انجام دهد.
- شما باید رابطه‌های منظم داشته باشید. شما باید در زمان تصمیم‌گیری برای باروری، رابطه‌های جنسی منظم به ویژه در بازه زمانی تخمک‌گذاری داشته باشید. پزشک میتواند به شما کمک کند تا متوجه شوید که چه زمانی بارورتر هستید.
- شما باید لوله‌های فالوپ باز و رحم طبیعی داشته باشید. اصولا تخمک و اسپرم در لوله‌های رحمی به هم می‌رسند و جنین به یک رحم سالم نیاز دارد که در آن رشد کند.
علاوه‌بر نکات ذکر شده، برای وقوع بارداری هر یک از مراحل فرآیند تولید مثل باید به درستی طی شوند. مراحل این فرآیند عبارتند از:
- یکی از دو تخمدان یک عدد تخمک بالغ آزاد می‌کند.
- تخمک توسط لوله فالوپ جذب می‌شود.
- اسپرم از طریق دهانه رحم به سوی رحم و سپس درون لوله رحمی شنا می‌کند تا به تخمک برای لقاح برسد.
- تخمک بارور شده از لوله رحمی به سمت رحم حرکت می‌کند.
- تخمک بارور شده در دیواره رحم کاشته می‌شود و رشد می‌کند تا تبدیل به جنین شود.
هر عاملی که بتواند در هر مرحله از این روند اختلال ایجاد کند به‌عنوان علت مشکلات باروری در زنان محسوب می‌شود. اصولا مشکلات باروری در زنان توسط یک یا چند عامل زیر ایجاد میشوند:
اختلالات تخمک‌گذاری
اختلالات تخمک‌گذاری به این معنی است که شما به ندرت تخمک‌گذاری می‌کنید یا اصلاً تخمک‌گذاری نمی‌کنید. طبق آمار تقریبا از هر ۴ خانم نابارور ۱ نفر دچار این مشکل است. مشکلات عدم تنظیم هورمون‌های تولید مثل توسط هیپوتالاموس یا غده هیپوفیز یا مشکلات تخمدان می‌توانند باعث اختلالات تخمک‌گذاری شوند که جزئیات آنها عبارت است از:
- سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS). این سندرم شایع‌ترین علت ناباروری در زنان است و باعث عدم تعادل هورمون‌ها می‌شود که بر تخمک‌گذاری تأثیر می‌گذارد. معمولا با علائم مقاومت بدن به انسولین و چاقی، رشد غیر طبیعی مو در صورت یا بدن و آکنه همراه است.
- اختلال عملکرد هیپوتالاموس. هر ماه دو هورمون تولید شده توسط غده هیپوفیز یعنی هورمون محرک فولیکول (FSH) و هورمون لوتئینی (LH)، مسئول تحریک تخمک‌گذاری هستند. استرس جسمی یا عاطفی بیش‌ازحد، وزن بسیار زیاد یا بسیار کم یا افزایش یا کاهش قابل توجه وزن میتواند تولید این هورمون‌ها را مختل کرده و بر تخمک‌گذاری تأثیر بگذارد. قاعدگی‌های نامنظم شایع‌ترین علائم این اختلال هستند.
- نارسایی زودرس تخمدان. این اختلال که به آن نارسایی اولیه تخمدان نیز گفته می‌شود، معمولاً به دلیل پاسخ خود ایمنی بدن یا از بین رفتن زودرس تخمک‌ها در تخمدان (احتمالاً به دلایل ژنتیک یا شیمی‌درمانی) رخ می‌دهد. بنابراین تخمدان دیگر تخمک تولید نمی‌کند و تولید استروژن را در زنان زیر ۴۰ سال کاهش می‌دهد.
- پرولاکتین زیاد. غده هیپوفیز ممکن است باعث تولید بیش‌ازحد هورمون پرولاکتین (هایپرپرولاکتینمی) شود که تولید استروژن را کاهش می‌دهد و باعث ناباروری می‌شود. این مسئله معمولاً به مشکل غده هیپوفیز مربوط می‌شود، اما میتواند ناشی از داروهایی باشد که برای بیماری دیگری مصرف می‌کنید.
آسیب به لوله‌های رحمی (نازایی لوله‌ای)
در این نوع از مشکلات باروری در زنان، لوله‌های رحمی آسیب‌‌دیده یا مسدودشده نمی‌توانند اسپرم را به تخمک برسانند یا مانع از عبور تخمک بارور شده به رحم میشوند. دلایل آسیب یا انسداد لوله فالوپ میتواند شامل موارد زیر باشد:
- بیماری التهابی لگن، عفونت رحم و لوله‌های رحمی به علت کلامیدیا، سوزاک یا سایر عفونت‌های مقاربتی
- داشتن جراحی قبلی در شکم یا لگن از جمله جراحی برای حاملگی خارج رحمی که در آن تخمک بارور شده به جای رحم در لوله رحمی کاشته می‌شود.
- سل لگنی به‌عنوان یکی از دلایل عمده نازایی لوله‌ای در سراسر جهان است.
آندومتریوز
آندومتریوز هنگامی اتفاق می‍افتد که بافت دیواره رحم ضخیم شود. این رشد اضافی بافت و از بین بردن آن از طریق جراحی میتواند باعث ایجاد زخم شود که ممکن است لوله‌های رحمی را مسدود کرده و تخمک و اسپرم را از هم دور کند. آندومتریوز همچنین میتواند بر پوشش داخلی رحم تأثیر بگذارد و باعث اختلال در کاشت تخمک بارور شده شود.
عوامل مربوط به رحم یا دهانه رحم
چندین عامل مربوط به رحم یا دهانه رحم می‌توانند با تداخل در کاشت تخمک بارور شده یا افزایش احتمال سقط جنین، روی باروری تأثیر بگذارد که عبارتند از:
- پولیپ یا تومورهای خوش‌خیم (فیبروم یا میوم) که امروزه بسیار شایع شده‌اند. بعضی از آنها می‌توانند لوله‌های رحمی را مسدود کنند یا در کاشت تخمک بارور شده اختلال ایجاد کنند و این امر بر باروری تأثیر می‌گذارد. بااین‌حال، بسیاری از خانم‌هایی که فیبروم یا پولیپ دارند می‌توانند با یک درمان به‌موقع و مناسب باردار شوند.
- اسکار آندومتریوز یا التهاب درون رحم که میتواند روند کاشت را مختل کند.
- ناهنجاری‌های رحم از بدو تولد مانند شکل غیر طبیعی رحم که میتواند باعث عدم بارداری برای همیشه شود.
- تنگی دهانه رحم، باریک شدن دهانه رحم که میتواند در اثر ناهنجاری ارثی یا آسیب به دهانه رحم ایجاد شود.
- گاهی‌اوقات دهانه رحم نمی‌تواند بهترین نوع مخاط یا مخاط کافی تولید کند تا اسپرم از طریق دهانه رحم به رحم منتقل شود.
مشکلات ایمنی بدن
عامل های ایمونولوژیک در ناباروری تاثیر به سزایی دارند اگر مشکلات در دستگاه ایمنی بدن برطرف نشود آنتی بادی ترشح شده در مقابل اسپرم مرد قرار گرفته و اسپرم را غیر فعال می کند و یا آن را از بین میبرد در موارد حاد این مشکل باعث سقط ناگهانی جنین می شود.
دلایل ژنتیکی در ناباروری
دلایل ناباروری که ناشی از اختلالات هورمونی ،چاقی و در دسته ایی دیگر مشکلات در سلول های جنسی است همگی میتواند ریشه ژنتیکی داشته باشد.با تحقیقات انجام شده بر روی ژن ها تاثیری که عوامل ژنتیکی بر ناباروری گذاشته اند تا حدودی مشخص شده است.
بعضی از عامل های ژنتیکی ممکن است رو ی مرد، زن و یا هردو تاثیر بگذارد جابه جایی کروموزومی در هر دو جنس ،سندروم کلاین فلتر مختص مردان ،سندروم ترنر مختصص زنان و زایمان را می توان به عنوان چند نوع از مشکلات ژنتیکی نام برد.
ناباروری بدون دلیل
گاهی‌اوقات با وجود انجام آزمایشات مختلف، هرگز علت ناباروری یافت نمی‌شود. ترکیبی از چندین عامل جزئی در هر دو شریک زندگی میتواند باعث مشکلات باروری غیرقابل توجیه شود. شما هرگز نباید ناامید شوید چراکه این مشکل ممکن است با گذشت زمان اصلاح شود و در هر صورت نباید درمان ناباروری را به تأخیر انداخت.
علائم ناباروری در مردان
۱. اختلالات هورمونی از علائم ناباروری مردان
تستوسترون یکی از مهم‌ترین هورمون‌ها برای باروری آقایان است. هرگونه اختلال در عملکرد غده هیپوفیز که تولیدکننده این هورمون است، ممکن است سبب ناباروری مردان شود.
۲. اختلال نعوظ از علائم ناباروری مردان
تغییرات هورمونی و مشکلات روانی یا فیزیکی ممکن است منجر به اختلال نعوظ شوند. اگر اختلال نعوظ دائمی باشد، ممکن است نشانه بیماری باشد.
۳. اختلال انزال علائم ناباروری مردان
انزال دشوار یا هر تغییری در انزال آقایان ممکن است از علائم ناباروری در مردان باشد. مثلا کاهش میزان منی از تغییراتی است که باید آن را زنگ خطر در نظر بگیرید.
۴. هرگونه تغییر در بیضه
بیضه‌های سالم نقش مهمی در باروری مردان دارند. مهم است که هرگونه تغییری در آنها را جدی بگیرید. مثلا بیضه‌های کوچک و سفت ممکن است از علائم مشکلات هورمونی باشند و بیضه‌های دردناک، متورم یا نرم نشان از بیماری پنهانی همچون عفونت دارند و ممکن است سبب ناباروری شوند.
۵. اضافه‌وزن شدید از علائم ناباروری مردان
محققان اثبات کرده‌اند که چاقی با ناباروری مردان نیز ارتباط دارد. اضافه‌وزن زیاد روی کیفیت اسپرم و ناکارآمدی جنسی و به‌دنبال آن باروری مردان اثر می‌گذارد.
دیگر عوامل ریسک ناباروری
دیگر عوامل ریسک نیز ممکن است در ناباروری هم مردان و هم زنان اثر بگذارد که عبارتند از:
- سابقه عفونت های منتقل شده جنسی
- استعمال سیگار یا ماری جوانا
- نوشیدنی های الکلی
- رژیم غذایی ضعیف
- استرس
- سن
زمان مراجعه به پزشک
اگر کمتر از ۳۵ سال سن دارید و مدت یک سال است برای بچه‌دار شدن تلاش کرده، اما موفق نشده‌اید و اگر ۳۵ سال یا بیشتر سن دارید و به مدت شش ماه است برای بچه‌دار شدن تلاش کرده‌اید ولی موفق نشده‌اید باید به پزشک مراجعه کنید. همچنین اگر هر یک از علائم ناباروری در شما یا همسرتان وجود دارد، بهتر است پیش از اقدام برای اطمینان از وضعیت باروری خود و همسرتان به پزشک مراجعه کنید.
برای پیدا کردن علت و درمان ناباروری ممکن است نیاز به انجام آزمایش خون، ادرار و تصویربرداری باشد. برای بررسی کمیت و کیفیت اسپرم‌های مرد نیز آنالیز اسپرم انجام خواهد شد. پزشک ممکن است شما را به یک متخصص غدد درون‌ریز ارجاع دهد که تخصص او در زمینۀ ناباروری است. متخصص از شما سؤال‌هایی دربارۀ علائم ناباروری و سابقۀ پزشکی خواهد پرسید. پیش از مراجعه به پزشک، اطلاعات زیر را یادداشت کنید و همراه خود ببرید:
- داروهایی که مصرف می‌کنید شامل داروهای نسخه‌دار، ویتامین‌ها، مواد معدنی، مکمل‌ها و هر داروی دیگری که بدون نسخه مصرف می‌کنید.
- تعداد دفعاتی که بدون استفاده از روش‌های پیشگیری رابطۀ جنسی دارید. مدتی که از زمان شروع به اقدام شما برای بچه‌دار شدن گذشته است و تاریخ آخرین باری که رابطۀ جنسی برقرار کرده‌اید.
- تغییرات فیزیکی و علائم دیگری که در بدن خود مشاهده کرده‌اید.
- تاریخ هر نوع جراحی یا درمانی که در گذشته داشته‌اید، به ویژه موارد مرتبط با مجرای تناسلی را یادداشت کنید.
- اگر در معرض تشعشعات مختلف قرار گرفته‌اید یا سابقۀ شیمی‌درمانی دارید.
- میزان سیگار کشیدن و مصرف الکل و مواد مخدر خود را به پزشک بگویید.
- سابقۀ بیماری‌های آمیزشی خود را به پزشک اطلاع دهید.
- هر نوع اختلال ژنتیکی یا بیماری مزمن نظیر دیابت یا بیماری تیروئید در خود یا خانواده را به پزشک اطلاع دهید.
روش‌های درمان ناباروری زنان
- اصلاح سبک زندگی: افزایش یا کاهش وزن، ترک سیگار یا مواد مخدر و بهبود سلامت همگی احتمال باردارشدن را افزایش می‌دهند.
- درمان دارویی: داروهای باروری تخمدان‌ها را برای تخمک‌گذاری تحریک می‌کنند و احتمال حاملگی را افزایش می‌دهند.
- جراحی: بازکردن لوله‌های مسدود رحم و برداشتن پلیپ، گوشت اضافه و فیبروم رحم با جراحی امکان‌پذیر است.
روش‌های درمان ناباروری مردان
- درمان دارویی: برخی از داروها تستوسترون یا هورمون‌های دیگر را افزایش می‌دهند. داروهایی نیز برای اختلال نعوظ وجود دارند که به مصرف‌کننده برای حفظ نعوظ هنگام رابطه کمک می‌کنند.
- جراحی: بعضی مردان برای بازکردن انسداد لوله‌های حمل اسپرم نیاز به جراحی دارند. جراحی واریکوسل نیز باعث بهبود سلامت اسپرم‌ها می‌شود و امکان باروری را افزایش می‌دهد.
درمان ناباروری به‌کمک فناوری کمک‌باروری
فناوری کمک‌باروری (ART) به هر روش درمانی‌ای گفته می‌شود که به‌سبب آن اسپرم یا تخمک دستخوش تغییراتی شوند. اگر راهکارهای پیشین نتیجه مطلوب نداشته باشند، معمولا از روش‌های کمک‌باروری زیر استفاده می‌شود:
- لقاح مصنوعی (IVF): در این روش تخمک‌ها با اسپرم در محیط آزمایشگاه بارور میشوند. سپس متخصص ۱ تا ۳ تخمک را به رحم منتقل می‌کند.
- میکرواینجکشن (ICSI): این فرایند ممکن است طی انجام لقاح مصنوعی انجام شود. متخصص اسپرم را مستقیما به تخمک تزریق می‌کند. سپس تخمک بارور شده به رحم انتقال داده می‌شود.
- تلقیح داخل رحمی (IUI): متخصص از لوله‌ای نازک و بلند برای انتقال مستقیم اسپرم به رحم استفاده می‌کند.
- هچینگ کمکی: هچینگ فرایندی آزمایشگاهی است که لایه بیرونی رویان (مرحله اولیه تشکیل جنین) باز می‌شود تا راحت‌تر در دیواره رحمی کاشته شود.
- کمک‌باروری شخص ثالث (Third-party ART): بعضی از زوج‌ها می‌توانند از تخمک، اسپرم یا رویان اهدایی استفاده کنند. برخی هم به رحم اجاره‌ای نیاز خواهند داشت.
نکاتی برای پیشگیری از ابتلا به ناباروری
- رژیم غذایی سالم و متعادلی داشته باشید و وزن خود را در محدوده مناسب و سالم نگه دارید.
- سیگار نکشید، مواد مخدر مصرف نکنید و الکل ننوشید.
- بیمارهای مقاربتی را درمان کنید.
- کمتر در معرض مواد سمی محیطی قرار بگیرید.
- فعالیت بدنی داشته باشید، اما بیش از حد ورزش نکنید.
- بارداری را به سنین بالا موکول نکنید.
- سراغ راه‌های کمک‌باروری از جمله فریز تخمک و اسپرم بروید.
