نازایی از بیماری هایی است که این روزها افراد زیادی به آن دچار هستند.بعضی بیماری ها در زنان و مردان باعث به وجود آمدن نازایی میشود.در این مطلب از پارس مگ ما شما را با این بیماری ها آشنا میکنیم.
یکی از تصمیم های بنیادی و اساسی زوجین تصمیم آنها مبنی بر بچه دار شدن است. چه بسیار ازدواج هایی که با هدف اصلی فرزند آوری شکل می گیرد. این حق طبیعی هر انسانی است که در طول زندگی اش حس مادری و پدری را تجربه کند. اما گاه فرزند آوری به سادگی صورت نمی گیرد. زن و شوهر تلاش می کنند اما نتیجه نمی گیرند. گسترش عوامل ناباروری، شیوع نازایی در زنان و مردان، تلاش های مکرر و نتیجه نگرفتن های پیاپی سبب می شود که نگرانی ها، دغدغه ها و ترس های زیادی در زندگی زوج ها به وجود آید.
گاه این تلاش های بی نتیجه و ناامیدی چنان در وجود زوج ها می نشیند که آنها امید و انگیزه و اعتماد به نفس خود را از دست می دهند و خود را نابارور می دانند. در بسیاری از موارد بار معنایی این واژه چنان سنگین است که آن هنگام که زوجی خود را نابارور می دانند، تلاش هایشان را کم یا متوقف می کنند. در صورتی که اگر این زوج ها با این پدیده آشنایی بیشتری پیدا کنند و به شناخت دقیق تر و عمیق تری از ناباروری برسند، دریچه های بیشتری پیش رویشان گشوده می شود و می توانند تصمیم گیری بهتر و همه جانبه تری داشته باشند.
تغییر سبک زندگی و گسترش برخی بیماری‌ها درگذر زمان، مشکلات متعددی را برای انسان‌ها ایجاد کرده که یکی از آنها اختلالات باروری است. ناباروری یا نازایی که هم در زنان و هم در مردان به وقوع می‌پیوندد، توانایی فرزند آوری را کاهش می‌دهد و روند پدر یا مادر شدن را با مشکل مواجه می‌سازد. ناباروری علل و عوامل مختلفی دارد و به دلیل اینکه علائم ظاهری زیادی از خود نشان نمی‌دهد، معمولاً تا زمانی که زوجین تلاش به بارداری نکنند قابل‌شناسایی و تشخیص نیست. در ادامه، برخی از بیماری‌هایی که باعث نازایی در زنان و مردان میشود، معرفی می‌گردد.
نازایی چیست ؟
پیش از هر چیز خوب است در آغاز به تعریف ناباروری بپردازیم. ما این واژه را بارها و بارها شنیده ایم و شاید اولین معنایی که به ذهنمان می رسد این باشد که ناباروری همان ناتوانی در بارور شدن است و به کسی که توانایی بارور شدن را نداشته باشد، نابارور می گویند.
بله این تعریف در کلیت صحیح است اما یک تعریف تحت اللفظی می باشد. اگر بخواهیم تعریف دقیقی از ناباروری ارائه کنیم، باید به جزئیات بیشتری توجه کنیم و جنبه های گوناگون را مد نظر قرار دهیم. چون اطلاق این تعریف به شخص و اشخاص، نیاز به بررسی دقیق تر و همه جانبه تری دارد.
با مقدمه ای که در بالا ذکر کردیم، به تعریف دقیق تر و همه جانبه تری از ناباروری در زنان و مردان خواهیم پرداخت. یکی از تعاریف جامعی که درباره ی ناباروری گفته می شود و بسیاری بر آن اتفاق نظر دارند این است که اگر زوجی بیشتر از یک سال به باروری مبادرت ورزند و از هیچ ابزار و شیوه ی پیشگیری و جلوگیری از بارداری نیز استفاده نکنند اما بارور نشوند،
می توان آنها را نابارور دانست و پس از بررسی هر یک از زوجین می توان یکی از آنها و یا هر دو آنها را نابارور تلقی نمود. با این توضیحات مشخص می شود که ناباروری گستردگی و تنوع بسیاری دارد.
از دیرباز و تا همین سال های اخیر در باور بسیاری از مردم، زنان مسئول ناباروری شناخته می شدند اما با پیشرفت علم و بررسی ها و آزمایش های گوناگون و دقیق، مشخص شد که می توان ناباروری را نتیجه ی مشکلات و اختلالاتی در مردان نیز دانست.
علاوه بر این نابارور را هم می توان به زوج هایی اطلاق نمود که تا کنون بچه دار نشده اند و سابقه ی بارداری را ندارند و هم می توان به زوج هایی اطلاق کرد که پیش از این سابقه ی بارداری و فرزندآوری داشته اند اما در تلاش ها و اقدام های بعدی باردار نمی شوند و تلاش هایشان نتیجه بخش نیست. ما در این مقاله تلاش کردیم تا به شکلی دقیق و به تفکیک ناباروری در زنان و مردان را مورد بررسی قرار دهیم.
علل و عوامل نازایی
برخلاف تصورات گذشته که ناباروری را ناشی از مشکلات زنان می‌دانست، امروزه مشخص‌شده که وجود اختلالات و بیماری‌ها در زن، مرد یا هردوی آنها می‌تواند باعث نازایی شود. برخی از علل و دلایل این مشکل، مربوط به ناهنجاری‌های ژنتیکی و مادرزادی است و برخی دیگر با بیماری‌های ناشی از سبک زندگی غلط ارتباط دارد. در مجموع برای تشخیص و درمان ناباروری زوجین، ابتدا باید عامل آن در زن، مرد یا هر دو شناسایی گردد.
بیماری هایی که باعث نازایی میشوند
دیابت عامل نازایی
ابتدا باید سری به متخصص داخلی یا فوق تخصص غدد معالج تان بزنید تا مطمئن شوید دیابت تان مهار شده است یا خیر. این پزشک از شما آزمایش HbA1C را می گیرد که نشان دهنده چگونگی مهار دیابت شما در ۸ تا ۱۲ هفته گذشته است. بسته به وضعیت فعلی پزشک ممکن است آزمایش هایی مانند چربی خون، ادرار و سنجش بینایی برای بررسی آب مروارید، آب سیاه یا شبکیه چشم تجویز کند.
چرا سطح قند خون در دوران بارداری این قدر اهمیت دارد ؟
سطح قند خون مناسب یعنی ۷۰ تا۱۰۰ میلی گرم بر دسی لیتر ناشتا، ۱۲۰ میلی گرم بر دسی لیتر بعد از غذا و ۱۰۰ تا ۱۴۰ میلی گرم بر دسی لیتر قبل از خواب. بیشتر خانم ها تا هفته ۴ بارداری خود، نمی دانند باردارند و اگر سطح قند خون آن ها در این مدت نامتعادل باشد احتمال ایجاد اختلالات جنینی بسیار بالاست و خطر سقط و مرده زایی انتظار می رود. گاهی در اثر بی توجهی به سطح قند خون، مادر، نوزادی بسیار درشت دارد که به دلیل بزرگی جثه نمی تواند از بدن مادر بیرون بیاید و به همین دلیل مجبور به سزارین می شود.
سطح قندخون بالای مداوم مادر می تواند سبب افت جدی قند نوزاد درست بعد از زایمان شود زیرا در دوران بارداری، جنین در شرایطی با قند بالا بوده و بدن برای کاهش این قند انسولین ترشح کرده، بعد از زایمان منبع قند ناگهان قطع شده و حالا انسولین موجود در بدن نوزاد سطح قند خون را به شدت کاهش می دهد.
قبل از باردار شدن به متخصص خود مراجعه کنید تا نوع و دوز دارو ها را برای این دوران حساس تنظیم کند و حتما از یک متخصص یا مشاور تغذیه برای رژیم غذایی مخصوص مادران باردار دیابتی کمک بگیرید.
در پارس مگ بخوانید : غذاهای مفید برای دیابت چه چیزهایی هستند ؟
فشار خون بالا عامل نازایی
اگر به فشار خون بالا دچارهستید یا قبل از هفته ۲۰ بارداری از ابتلای تان به این مشکل باخبر شده اید، حتما باید تحت نظر باشید . حدود ۵ درصد خانم های باردار مبتلا به فشار خون بارداری هستند. فشار خون یعنی شدت برخورد خون در حال جریان به دیواره رگ ها.
فشار خون با ۲ عدد بیان می شود عدد بالایی یعنی فشار خونی که از قلب پمپ می شود و عدد پایینی یعنی فشار خون زمانی که عضلات قلب در حال استراحتند. اگر در دوران بارداری فشار خون شما از ۹۰/۱۴۰ یا ۱۴ بر ۹ بیشتر باشد شما دچار فشار خون باردرای هستید. اگر فشار خون شما تا ۱۲ هفته بعد از بارداری به حالت عادی بازنگردد با احتمال زیادی دچار فشار خون مزمن می شوید. اگر هم فشار خون تان بعد از هفته ۲۰ بارداری بالا رفت و ادرارتان هم پروتئین داشت دچار پری اکلامپسی هستید.
فشار خون مزمن باعث افزایش احتمال ابتلا به پری اکلامپسی می شود. این روند فشار خون جفت را کم می کند و در نتیجه اکسیژن و مواد غذایی کمتری به جنین می رسد و در نهایت مشکلاتی مانند محدودیت رشد داخل رحمی، تولد نوزاد نارس، جدا شدن جفت و تولد نوزاد مرده انتظار می رود.
برای مهار فشار خون در دوران بارداری باید قبل از این که برای بارداری اقدام کنید به متخصص معالجتان سری بزنیدو برنامه بارداری تان را برایش شرح دهید بعد از اینکه وضعیت تان برای بارداری مناسب شد در اولین مراجعه به متخصص زنان هم از افزایش فشار خون خود او را آگاه کنید. گاهی لازم است خانم باردار مبتلا به افزایش فشار خون داروهای قبلی خود را عوض کند.
علائم هشدار دهنده
اگر در دوران باردرای دچار یکی از علائم زیر شدید حتما با متخصص معالج تان تماس بگیرید.
- سردرد مداوم برطرف نشدنی
- سرگیجه
- احساس جوشش در قلب و سینه
- تورم صورت و دورچشم ها و تورم ناگهانی مچ پا
- افزایش وزن بیش از ۲ کیلو در هفته
- درد شدید بالای شکم
- تیره و تار شدن دید
- تهوع و استفراغ به جز در حالت ویار
چاقی عامل نازایی
اگر شاخص توده بدنی شما بین ۲۵ و ۲۹/۹ باشد یعنی اضافه وزن دارید و اگر شاخص توده بدنی تان بیش از ۳۰ و ۴۰ باشد به ترتیب چاق و خیلی چاق هستید. چاقی مزمن تاثیر چشم گیری بر تخمک گذاری و باروری دارد و در دوران بارداری هم سبب مشکلات زیر می شود:
- دیابت بارداری
- پری اکلامپسی
- عفونت ادراری و واژینال
- آپنه انسدادی خواب
- دیر به دنیا آمدن نوزاد
- مشکلات زایمان
- خطر نیاز به سزارین
- سقط مرده زایی
تاثیرات سوء چاقی مادر بر جنین
- ماکروزومی: جنین چاق می شود و مقدار چربی بدنش از حد طبیعی بیشتر است در نتیجه در دوران کودکی مبتلا به چاقی می شود.
- بیماری های مزمن: کودکان زنان چاق در آینده با احتمال بیشتری دچار امراض قلبی و دیابت می شوند.
- نقص های مادرزادی: بیماری های قلبی و مغزی – نخاعی در نوزادان زنان چاق بیشتر مشاهده می شود.
اپیلپسی عامل نازایی
در سال های گذشته زنان مبتلا به اپیلپسی از بارداری منع می شدند اما امروزه ۹۰ درصد زنانی که اپیلپسی دارند فرزندان سالمی به دنیا می آورند. برخی خانم هایی که به این بیماری مبتلا هستند قاعدگی های منظمی ندارند یا ممکن است دچار سندرم تخمدان پلی کیستیک باشند و به این ترتیب باروری آن ها کمی سخت شود. از طرفی برخی داروهای این بیماری بر باروری خانم ها اثر می گذارند.
تاثیرات اپیلپسی بر بارداری
- ویار مداوم و شدید
- کم خونی
- خونریزی واژن در بارداری و پس از زایمان
- جدا شدن زود هنگام جفت از جنین
- پری اکلامپسی
- تولد نوزاد نارس
- وزن کم تولد نوزاد
- پیشرفت نکردن صحیح مراحل زایمان
- تولد نوزاد با ناهنجاری های مادرزادی
در دوران بارداری حملات اپیلپسی ممکن است کم یا زیاد شوند و این روند منحصر به فرد است. در مورد داروهای مصرفی هم باید کاملا دقیق باشید. سرخود اقدام به بارداری نکنید و قبل از هر تصمیمی ابتدا پزشک معالج خود را در جریان بگذارید.
بیماری قلبی عامل نازایی
اگر به بیماری قلبی مبتلا هستید باید در دوران بارداری تحت نظر باشید زیرا بارداری فشار مضاعفی را بر قلب و سیستم گردش خون شما وارد می کند. حجم خون یک خانم باردار ۳۰ تا۵۰ درصد افزایش می یابد و ضربان قلب مادر نیز از حالت عادی بیشتر است. زنانی که بیماری قلبی دارند ممکن است در دوران بارداری دچار این مشکلات شوند.
- ناهنجاری خفیف ضربان قلب
- مشکلات دریچه ای قلب
- نارسایی احتقانی قلب
خطر به دنیا آوردن نوزاد مبتلا به نارسایی مادرزادی قلب
برخی بیماری های قلبی از قبیل مشکلات دریچه میترال خطرات بیشتری را برای مادر و جنین به همراه دارند. درضمن مانند موارد بالا قبل از باردار شدن باید از پزشک متخصص معالج تان اجازه بگیرید تا نوع و میزان دارو ها را برای تان تجویز کند.
در دوران بارداری هم لازم است بنا به دستور پزشک با تست های اکوکاردیوگرافی و الکتروکاردیوگرام از نحوه صحیح عملکرد قلب تان اطلاع کسب کنید. سونوگرافی هایی هم که متخصص زنان برای تان انجام می دهد می تواند سلامت قلب جنین را نشان دهد.
علائم خطر
اگر در دوران بارداری دچار یکی از علائم زیر شدید پزشک معالج تان را مطلع کنید:
-
- غش کردن
- مشکلات تنفسی
- تپش شدید قلب یا نبض نامنظم
- درد قفسه سینه
- سرفه خونی یا سرفه های شبانه
دلایل نازایی در زنان
بیشتر مشکلات ناباروری در زنان مربوط به بالا رفتن سن، کاهش تعداد و کیفیت تخمک‌ها، بیماری‌های ارگان‌های تولید مثل (نظیر نقص‌های تخمدان، رحم، لوله‌های فالوپ) و… می‌باشد. گاهی تنها یکی از این عوامل باعث اختلال در باروری زن میشود؛ اما بسیاری اوقات می‌توان بیش از یک عامل را در زنان نازا مشاهده کرد. برخی از مهم‌ترین این عوامل عبارت‌اند از:
کاهش کمیت و کیفیت تخمک‌ها
با بالا رفتن سن، به‌مرورزمان ذخیره تخمدان کاهش می‌یابد و علاوه بر آن کیفیت تخمک‌ها کم میشود. کم شدن تعداد تخمک‌ها که از نیمه ۳۰ سالگی و به‌ویژه پس از ۳۵ سالگی رخ می‌دهد، بارداری دشوارتر و دیرتری را به دنبال می‌آورد. همچنین افت کیفیت تخمک‌ها که با افزایش اختلالات کروموزومی در آنها همراه است، خطر سقط‌جنین را افزایش می‌دهد.
اختلالات تخمک‌گذاری
بروز مشکل در تخمک‌گذاری زنان، به معنای تخمک‌گذاری دیربه‌دیر یا عدم تخمک‌گذاری است که شایع‌ترین علائم آن، قاعدگی نامنظم یا توقف پریود می‌باشد. حدود ۲۵ درصد از علل ناباروری زوجین به این عامل بستگی دارد. اختلالات تخمک‌گذاری ممکن است ناشی از بیماری‌هایی همچون سندرم تخمدان پلی کیستیک، کم‌کاری یا پرکاری تیروئید، نارسایی تخمدان، اختلال عملکرد هیپوتالاموس، بالا رفتن پرولاکتین و سایر مشکلات هورمونی باشد.
سندرم تخمدان پلی کیستیک
در میان علل ناباروری خانم‌ها، سندرم تخمدان پلی کیستیک به‌خودی‌خود یک عامل شایع به شمار می‌رود. این اختلال که به تنبلی تخمدان هم معروف است، با شدت کم یا زیاد در بسیاری از زنان رخ می‌دهد و از علائم و عوارض آن می‌توان به رشد غیرطبیعی موهای زائد، عادت ماهانه نامنظم، چاقی و اضافه‌وزن، آکنه، مقاومت به انسولین و… اشاره کرد.
آندومتریوز
بیماری آندومتریوز به معنای رشد غیرطبیعی بافت داخلی رحم به سمت ارگان‌های بیرونی است که حدود ۱۰ درصد از زنان در سنین باروری را درگیر می‌کند. اندومتریوز با بروز اختلال در عملکرد رحم و اندام‌های مجاور آن، باعث مشکل در لانه‌گزینی و رشد جنین میشود و از علل نازایی زنان به شمار می‌رود.
ناهنجاری رحم، تخمدان‌ها و لوله فالوپ
سلامت لوله‌های فالوپ، تخمدان‌ها و رحم برای داشتن یک حاملگی موفق، ضروری است. گاهی به دلیل نارسایی زودرس تخمدان (در اثر مشکلات ارثی یا شیمی‌درمانی و…)، ذخیره تخمدان زودتر از زمان طبیعی به اتمام می‌رسد و باعث ناباروری میشود. در رحم نیز بیماری‌هایی از قبیل پولیپ، فیبروم یا میوم، رحم تک‌شاخ یا دوشاخ، رحم کمانی و… به مشکلات باروری می‌انجامد. همچنین بروز عفونت و انسداد ناشی از جراحی در لوله‌های رحمی، عامل دیگری برای نازایی در بانوان است که مانع از رسیدن تخمک و اسپرم به یکدیگر و انجام لقاح می‌گردد.
انواع عفونت
برخی از عفونت‌ها و بیماری‌های عفونی، تأثیر مستقیمی بر قدرت باروری خانم‌ها می‌گذارند. این بیماری‌ها عبارت‌اند از: عفونت التهابی لگن، عفونت قارچی، عفونت ژنیکوکسی یا گونوره، مایکوپلاسمای تناسلی، عفونت کلامیدیا و عفونت باکتریایی. این عفونت‌ها با گسترش بیماری در اندام‌های داخلی، عمدتاً باعث بروز مشکلاتی در واژن و ترشحات واژینال، رحم، لوله‌های رحمی، خون و… میشوند.
دلایل نازایی در مردان
بخش قابل‌توجهی از مشکلات نازایی زوجین دارای دلایل مردانه است؛ تا جایی که در مراجعه به پزشک، معمولاً ابتدا وضعیت مرد نظیر سلامت و کیفیت اسپرم‌ها و اندام‌های تولید مثل وی موردبررسی قرار می‌گیرد. همچنین وجود مشکلات ژنتیکی و کروموزومی اثرگذار بر اسپرم‌ها، روی قدرت باروری مردان تأثیر می‌گذارد. عمده مشکلات نازایی آقایان را می‌توان با آزمایش‌ها و معاینات پزشکی تشخیص داد و تا حد قابل‌توجهی درمان کرد. مهم‌ترین این مشکلات عبارت‌اند از:
تعداد و کیفیت پایین اسپرم
به نقل از آلا سلطان زاده: “یکی از احتمالات جدی برای دلیل ناباروری شما می‌تواند اختلالات اسپرم باشد. ناهنجاری‌های اسپرم آقایان از اصلی‌ترین دلایل ناباروری مردان به شمار می‌رود که طیف گسترده‌ای از مشکلات را دربرمی‌گیرد”.
آزمایش آنالیز اسپرم و مایع منی، برای تشخیص مشکلاتی نظیر تعداد کم اسپرم، شکل نامناسب، سرعت‌پایین، جهت حرکت غیرطبیعی و دیگر مشکلات اسپرم‌ها به کار می‌رود. از دلایل مؤثر بر ناهنجاری‌های اسپرم باید به بیماری‌های مزمن، عدم تعادل هورمونی، سبک زندگی غلط، برخی بیماری‌های دوران کودکی و سابقه عمل‌های جراحی خاص اشاره کرد.
اختلال نعوظ، بیضه نزول نکرده و انسداد وازدفران
از دیگر دلایل نازایی مردان می‌بایست بیضه نزول نکرده، اختلال نعوظ و همچنین انسداد لوله‌های منی‌بر یا وازدفران را نام برد. بیضه نزول نکرده به دلیل عدم قرارگیری در محل مناسب خود در کیسه بیضه، نمی‌تواند به‌خوبی نقش تولید اسپرم را ایفا کند. مسدود بودن مسیر اسپرم‌ها و یا ناتوانی در نعوظ نیز حتی در صورت وجود اسپرم کافی و باکیفیت، مانع از رسیدن آن به تخمک‌های زن می‌گردد.
بیماری‌های محیطی و عفونی
دسته‌ای از بیماری‌ها در اثر قرارگیری در محیط ناسالم یا انتقال عفونت از طریق تماس با فرد ناقل رخ می‌دهد. به‌عنوان‌مثال، ارتباط جنسی با فرد مبتلابه بیماری‌های منتقلِ جنسی، عفونت‌هایی نظیر HIV، هپاتیت و… به وجود می‌آورد که در ناباروری مردان مؤثر است. همچنین قرارگیری در محیط‌های سمی و شیمیایی و تماس با موادی مانند جیوه، اشعه، کلرید وینیل، رادیواکتیو و… توانایی باروری مردان را به‌شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد.
واریکوسل
یکی از شایع ترین علت ناباروری مردان، پیچ خوردگی و اتساع غیرطبیعی سیاهرگ های بالای بیضه ها یا بیماری واریکوسل (varicocele) است که در اثر مشکلات شبکه رگ های بالایی آن به وجود می‌آید.
طی این بیماری با ورم رگ‌های بیضه و اختلال در تولید و انتقال اسپرم به مجرای خروجی آلت تناسلی، تلاش آقایان برای باردار کردن همسر ناکام می‌ماند.
مصرف دخانیات، داروها و شیمی‌درمانی
مصرف بعضی از مواد حتی اگر به‌عنوان دارو مورد استفاده قرار گیرد، برای باروری مردان مضر است. سیگار، الکل و دخانیات آسیب‌های جبران‌ناپذیری به‌سلامت اسپرم‌ها وارد می‌کند. در انتخاب داروهای مرتبط با سایر بیماری‌ها نیز حتماً باید با پزشک در خصوص اثرات بلندمدت آن مشورت کرد. علاوه بر این، شیمی‌درمانی و رادیوتراپی در مبتلایان به سرطان می‌توان منجر به ناباروری شود.
