رژیم کتوژنیک چیست؟ مطمعنا این روز ها نام رژیم کتو را زیاد شنیده اید. این رژیم شما را خیلی سریع به کاهش وزن مورد نظرتان میرساند. اما قبل از شروع این رژیم بهتر است باید ها و نباید های آن را بدانید. پس تا انتهای مطالب با ما همراه باشید.
رژیم کتوژنیک چیست
رژیم کتوژنیک یک نوع رژیم غذایی است که احتمالا نام آن را بسیار شنیده‌اید. این رژیم نه تنها در کاهش وزن تاثیر می‌گذارد، بلکه متابولیسم را نیز تغییر میدهد. جالب است بدانید از این رژیم در سالیان دور، برای درمان بیماری صرع استفاده می‌شد، اما با پیشرفت علم پزشکی، داروهایی برای درمان این بیماری جایگزین شدند. اما امروزه همچنان برای افرادی که بدن سالمی دارند اما صرع آن‌ها مقاوم به درمان است، از این رژیم غذایی استفاده میکنند و این عارضه را کنترل می‌نمایند.
در رژیم کتوژنیک، مصرف کربوهیدرات را به مقدار بسیار ناچیزی می رسانند (حدود ۵٪) و میزان مصرف چربی را بسیار افزایش می‌دهند (حدود ۷۵٪) و همچنین پروتئین را به میزان متوسطی در وعده‌های غذایی نگه می‌دارند (حدود ۲۰٪). این رژیم غذایی را رژیم کتوژنیک استاندارد یا SKD می‌نامند.
هرم غذایی کتوزنیک تقریبا برعکس هرم غذایی عادی عمل میکند، به این شکل که چربی‌ها از بالای هرم به پایین آن منتقل شده و کربوهیدرات به سر هرم می‌رود. در این رژیم غذایی می‌توانید از برخی میوه‌ها، انواع گوشت‌های پرچرب، تخم مرغ، خامه، کره، روغن و… استفاده کنید و نیازی به حذف وعده‌های غذایی یا کم کردن آن‌ها ندارید؛ بلکه با تغییر نوع غذای مصرفی، متابولیسم خود را تغییر می‌دهید. این رژیم معمولا به چهار شکل مختلف تجویز می شود اما رژیم کتوژ استاندارد و کتوژنیک با پروتئین بالا از اشکال رایج آن هستند.
انواع رژیم کتوژنیک
رژیم غذایی کتوژنیک استاندارد (SKD)
رژیم کتوژنیک استاندارد (Standard ketogenic diet) برای تازه‌کارها مناسب است. در این رژیم غذایی مقدار بسیار کمی کربوهیدرات همچنین مقدار متوسطی پروتئین و مقادیر بسیار زیادی چربی مصرف خواهد شد.
نسبت درشت مغذی‌ها در رژیم استاندارد: ۷۵ درصد چربی، ۲۰ درصد پروتئین، ۵ درصد کربوهیدرات.
این رژیم استاندارد تمام وعده‌های اصلی و میان وعده‌ها بر اساس چربی‌هایی مثل آووکادو، کره، روغن‌های سالم، ماهی‌های چرب و گوشت‌ها، زیتون و روغن زیتون تنظیم می‌شوند. در این رژیم روزانه میزان چربی مصرفی شما باید چیزی معادل سه چهارم فنجان روغن زیتون باشد.
در مورد میوه‌ها و سبزیجات هم بهتر است که از سبزیجات غیر نشاسته‌ای (هویج، اسفناج، کلم بروکلی، …) و میوه‌های کم کربوهیدرات مثل توت و ملون استفاده شود. مقدار مصرف پروتئین هم متوسطه یعنی چیزی حدود ۱۱۲ گرم گوشت، ماهی یا مرغ در هر وعده است.
رژیم غذایی کتوژنیک دوره‌ای (CKD)
رژیم کتوژنیک دوره‌ای (Cyclical ketogenic diet) برای ورزشکاران مناسب است. این روش از رژیم کتوژنیک دارای دوره‌هایی با کربوهیدرات بیشتر است. مثلا 5 روز از رژیم کتوژنیک پیروی میکنید و در 2 روز باقی مانده مصرف کربوهیدرات را افزایش می‌دهید.
نسبت درشت مغذی‌ها در رژیم دوره‌ای: ۷۵ درصد چربی، ۱۵ تا ۲۰ درصد پروتئین، ۵ تا ۱۰ درصد کربوهیدرات در روزهای کتو و ۲۵ درصد چربی، ۲۵ درصد پروتئین و ۵۰ درصد کربوهیدرات در روزهای آزاد.
رژیم کتوژنیک سیکلیکال یا دوره‌ای راهی آسان‌تر برای اضافه کردن چربی‌ها به برنامه‌ی غذایی است که باعث میشود در روزهای آزاد رژیم متعادل‌تری داشته باشید. یکی از انواع رژیم کتوژنیک دوره‌ای شامل پنج روز رژیم کتوژنیک استاندارد و دو روز رژیم غیر کتوژنیک در طول هفته است. برای نتیجه‌ی بهتر در روزهای آزاد از کربوهیدرات‌های سالم مثل میوه‌ها، سبزیجات نشاسته‌ای، لبنیات و غلات کامل (به غیر از غذاهای یا فرآوری شده یا شیرین) استفاده کنید.
رژیم غذایی کتوژنیک هدفمند (TKD)
این رژیم برای بدنسازها مناسب است. رژیم کتوژنیک هدفمند به فرد این اجازه را میدهد تا در هنگام تمرینات ورزشی کربوهیدرات بیشتری مصرف کند.
نسبت درشت مغذی‌ها در رژیم هدفمند: 65 تا 70 درصد چربی، 20 درصد پروتئین ، 10 تا 15 درصد کربوهیدرات.
رژیم کتوژنیک هدفمند در بین ورزشکاران و افراد فعالی که رژیم کتو را انتخاب کردند اما به کربوهیدرات بیشتری نیاز دارند، متداول است. در این رژیم افراد اجازه دارند قبل و بعد از ورزش 20 تا 30 درصد کربوهیدرات مصرف کنند تا بتوانند شدت ورزش را افزایش دهند. (مقدار کربوهیدرات مصرفی در کل روز 70 تا 80 گرم میشود) بهترین گزینه اضافه کردن میوه، لبنیات و یا غذاهای بر پایه‌ی غلات است.
رژیم غذایی کتوژنیک با پروتئین بالا (HPKD)
این نوع رژیم مناسب افرادی است که فعالیت بدنی شدید دارند. این رژیم شبیه به رژیم استاندارد کتوژنیک است اما پروتئین بیشتری دارد.
نسبت درشت مغذی‌ها در رژیم پروتئین بالا: 60 درصد چربی، 35 درصد پروتئین، ۵ درصد کربوهیدرات.
در این نوع رژیم کتوژنیک لازم است روزانه ۱۲۰ گرم پروتئین (یا چهار وعده ۱۱۵ گرمی گوشت قرمز، ماهی یا مرغ) و حدود ۱۳۰ گرم چربی مصرف کنید. کربوهیدرات‌ها همچنان محدود هستند و کمتر از ۱۰ درصد کالری روزانه را به خودشان اختصاص می‌دهند. بسیاری از مردم این نوع رژیم را ترجیح میدند به این دلیل که می‌توانند نسبت به رژیم کتوژنیک استاندارد، پروتئین بیشتر و چربی کمتری مصرف کنند. البته ممکنه این نوع رژیم منجر به کتوز نشود چون پروتئین هم درست مثل کربوهیدرات میتواند به گلوکز و سوخت تبدیل شود. اما به طور کلی این نوع رژیم کتوژنیک هم منجر به کاهش وزن میشود.
فواید رژیم کتوژنیک
کاهش وزن
رژیم کتوژنیک از چربی های بدن شما برای تولید انرژی استفاده میکند بنابراین به طور واضح برای کاهش وزن مفید است.
در رژیم کتو انسولین بدن شما(هورمون ذخیره ی چربی در بدن) به اندازه ی کافی کاهش میابد و بدن شما را به یک ماشین سوخت چربی تبدیل میکند.
کنترل قند خون
رژِیم کتو به طور طبیعی قند خون بدن شمارا به واسطه ی نوع غذایی که مصرف میکنید کاهش میدهد.تحقیقات ثابت کرده است که رژیم کتوژنیک حتی از رژیم های کالری سوز تاثیر بیشتری بر روی کنترل و حتی پیشگیری از دیابت دارد.
تمرکز ذهنی بالا
اکثر مردم از رژیم کتوژنیک فقط برای افزایش فعالیت ذهنی خود استفاده میکنند.
افزایش انرژی و گرسنگی نرمال بدن شمارا به یک منبع بهتر و قابل اعتماد تر برای تولید انرژی تبدیل میکند.شما در طول روز احساس انرژی بیشتری خواهید کرد.چربی ها تاثیرگذار ترین ملکول برای سوخت و ساز بدن هستند.
بیماری صرع
رژیم کتوژنیک اخیرا روی 1900 نفر برای درمان بیماری صرع مورد استفاده قرار گرفته است.این روش هنوز هم یکی از بهترین روش های درمان برای کودکانیست که بیماری صرع خارج از کنترل دارند.
کلسترول و فشار خون
رژیم کتو باعث افزایش سطح تری گلسرید میشود که به کلسترول جریان خون مرتبط است.
مقاومت انسولین
مقاومت انسولین اگر خارج از کنترل باشد میتواند باعث ابتلا به بیماری دیابت نوع دوم شود.تعداد زیادی از محققین ثابت کده اند که رژِیم کتو،کم کربوهیدرات میتواند به مردم کمک کند سطح انسولین بدن را در سطح مناسب سلامتی کاهش دهند.
در شروع رژیم کتو شما به یک برنامه ریزی نیاز دارید.به این صورت یک برنامه ی غذایی قابل اعتماد پیش رو دارید.چیزی که میخورید بستگی به این دارد که شما چقدر برای رسیدن به حالت کتوز بدن خود عجله دارید.بیشترین حد کاهش کربوهیدرات بدن(کمتر از 15 گرم در روز)سریع ترین روش رسیدن به کتوز است.
با رژیم کتوژنیک چقدر کم میکنیم ؟
رژیم کتو برخلاف رژیم‌هایی که در آن‌ها میزان مصرف چربی کم میشود، عمل میکند ولی در مواردی حتی بسیار بیشتر از این دسته رژیم‌ها موثر بوده است. همچنین بسیاری تاثیر آن را در لاغری سریع با تاثیر رژیم‌هایی همچون رژیم اتکینز مشابه می‌دانند. البته میزان تاثیر آن به بدن فرد و متابولیسم آن بستگی دارد و نمی‌توان عدد دقیقی برای آن بیان کرد.
در این روش کربوهیدرات حذف میشود و به همین دلیل میزان گلوکز که قند اصلی مورد نیاز برای مغز است کاهش می‌یابد. اما برای جایگزینی مصرف کربوهیدرات، بدن چربی را در کبد به اسیدچرب و اجسام کتونی تبدیل میکند. این اجسام کتونی به عنوان جایگزینی برای گلوکز عمل کرده و انرژی موردنیاز مغز را تامین میکنند.
به همین دلیل این رژیم برای افرادی که صرع دارند موثر واقع شده و عملکرد مغزی آن‌ها را بهبود می‌بخشد. مطالعاتی در حال انجام است که نشان می‌دهند این رژیم میتواند برای بیماری‌هایی همچون آلزایمر، اوتیسم، تومور مغزی، پارکینسون، اختلالات خواب و… مفید باشد.
چگونه رژیم کتوژنیک بگیریم ؟!
همانطور که گفته شد، در این رژیم باید میزان مصرف کربوهیدرات را به حداقل برسانید و تا حدامکان از خوراکی‌هایی استفاده کنید که چربی بالایی دارند. همچنین میزان پروتئین را در حد متوسط در رژیم غذایی خود نگه‌دارید.
در رژیم کتوزنیک چه غذاهایی نخوریم؟!
در این رژیم انواع غذاهای شیرین که حاوی قند هستند، همچون نوشابه، کیک، شیرینی و… را نباید مصرف کنید. از مصرف غلات، مواد غذایی دارای نشاسته و حبوبات بپرهیزید. میوه‌جات را به جز میزان کمی از خانواده بِری‌ها همچون توت‌فرنگی، فراموش کنید. همچنین سبزیجات غده‌ای و ریشه‌ای همچون سیب زمینی و هویج، انواع چاشنی و سس که حاوی شکر و چربی ناسالم هستند، الکل و هرگونه غذایی که از چربی ناسالم تهیه شده و یا دارای قند اضافی و مواد افزودنی‌ست، در این رژیم ممنوع هستند.
در رژیم کتوژنیک چه غذاهایی بخوریم؟!
در رژیم کتو می‌توانید غذاهایی که چربی دارند و از کربوهیدرات تشکیل نشده‌اند را میل کنید. همچنین پروتئین برخی از این رژیم است. بنابراین مصرف انواع گوشت، همچون گوشت قرمز، بوقلمون، استیک، مرغ، سوسیس، همبرگر و… مانعی ندارد. ماهی‌های چرب همچون ماهی سالمون و تن ماهی نیز از غذاهایی هستند که در این رژیم مجاز به مصرف آن‌ها هستید.کره و خامه که ترجیحا از شیر طبیعی تهیه شده باشند، تخم مرغ و پنیرهای فرآوری نشده همچون پنیر موزارلا و چدار نیز از انواع سالم تغذیه در رژیم کتوژنیک هستند.
آووکادو و سبزیجات با کربوهیدرات پایین همچون فلفل، گوجه فرنگی، پیاز و سبزیجات سبزرنگ و همچنین انواع مغزها را با خیالی راحت مصرف کنید.
برای تهیه غذاهای خود بهتر است به جای استفاده از روغن‌های ناسالم، چربی سالم همچون روغن زیتون بکر، روغن نارگیل که چربی بالایی دارد و روغن آووکادو را به کار ببرید و از انواع ادویه‌ها برای خوشمزه کردن وعده‌های غذایی خود استفاده نمایید.
با توجه به نکاتی که ذکر شد، افرادی که گیاهخوار هستند نمی‌توانند به راحتی از این رژیم استفاده کنند؛ زیرا میوه‌ها و بسیاری از سبزی‌ها در این رژیم جای ندارند و بیشتر حجم غذایی افراد را لبنیات و گوشت‌ها تشکیل می‌دهند. می‌توان نتیجه‌گیری کرد که رژیم کتوژنیک گیاهی تا حدودی غیرقابل اجراست و به بدن آسیب می‌زند.
عوارض رژیم کتوژنیک چیست ؟!
هر رژیمی در کنار فواید و تاثیری که در کاهش وزن دارد، ممکن است عوارضی داشته باشد و یا برای افرادی منع داشته باشد. به همین دلیل نیاز است با عوارض رژیم کتوژنیک نیز آشنا باشیم.
رژیم کتوژنیک می‌توانید سطح الکترولیت بدن را تغییر دهد و درنتیجه ممکن است افراد دچار کمبود برخی از مواد معدنی همچون منیزیم، پتاسیم و سدیم شوند. در اینجور مواقع می‌توان از مکمل‌های غذایی زیر نظر پزشک یا مشاور تغذیه استفاده نمود. عارضه رایج دیگر این رژیم، آنفولانزای کتو است که در واقع به دلیل تغییر متابولیسم در بدن، چند روز پس از شروع رژیم کتو آغاز میشود.
بیشتر شدن احساس گرسنگی، حالت تهوع، اختلالات گوارشی، اختلال در خواب، کاهش عملکرد ذهن و یا قدرت جسمانی هنگام ورزش، از علائم آنفولانزای کتو است. در این شرایط، بدن شما نتوانسته است چربی را جایگزین کربوهیدرات کند و بهتر است برای پیشگیری از این حالت، ابتدا تا مدتی مقدار کمی کربوهیدرات را در رژیم خود داشته باشید و به مرور آن را حذف کنید تا بدن شما عادت کند.
تغییر سطح مواد معدنی در بدن میتواند بر ایجاد سنگ کلیه یا آسیب به استخوان‌ها یا یبوست تاثیر داشته باشد. بنابراین در این دوره بهتر است از مکمل‌ها استفاده شود و همچنین کودکانی که در سن رشد هستند، بهتر است تا حدامکان از این رژیم دوری کنند تا تاثیری روی رشد آن‌ها نداشته باشد. افرادی که به کمبود پیرووات کربوکسیلاز، بیماری پورفیری و یا اختلالات ژنتیکی نادر در متابولیسم چربی مبتلا هستند، منع استفاده از این رژیم را دارند.
آیا رژیم کتوژنیک برای شما مناسب است؟!
نمی‌توان کارایی یک رژیم را برای همه افراد یکسان دانست. برخی از وبسایت‌ها به متقاضیان خود پیشنهاد دریافت رژیم کتوژنیک رایگان را می‌دهند؛ اما به خاطر داشته باشید، ممکن است حتی با پیروی درست از قواعد رژیم کتوژنیک نیز به وزن ایده‌آل خود نرسید و حتی به سلامت خود صدمه بزنید.
به همین دلیل بهتر است پیش از استفاده از هر رژیم حتما با یک مشاور تغذیه و یا پزشک، مشورت نمایید. زیرا اقدام به کاهش وزن میتواند سلامتی شما را تحت تاثیر قرار بدهد و به همین منظور باید از یک رژیم قاعده‌مند و درست، تحت نظر مشاور پیروی کنید.
ممنون از متن عالیتون
خیلی مفید بود