روماتیسم قلبی نوعی بیماری قلبی است که در آن دریچه های قلب در اثر تب روماتیسمی آسیب میبیند.در این مطلب از پارس مگ شما به طور کامل با بیماری روماتیسم قلبی و علائم آشنا آشنا خواهید شد.
علت ابتلا به روماتیسم قلبی چیست ؟
روماتیسم قلبی یکی از بیماری‌هایی است که به دلیل تب روماتیسم پدید میآید. تب روماتیسمی یک شرایط التهابی است که بافت‌های همبند بدن به‌ویژه بافت‌های قلبی، پوستی و مغزی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. دریچه‌های قلب از بافت‌هایی هستند که در این بیماری به دلیل التهاب مزمن دچار آسیب دائمی می‌شوند.
وقتی دریچه قلب آسیب ببیند نمی‌تواند عملکرد خود را به‌درستی انجام دهد چراکه احتمال نشت خون و یا باریک شدن دریچه قلب وجود دارد. با رخ دادن چنین آسیبی، امکان پمپاژ درست خون به سراسر بدن دچار نقص می‌شود و علائم نارسایی قلب نیز پس از مدتی بروز می‌کنند. تب روماتیسمی که عامل اصلی ابتلا به روماتیسم قلبی به شمار می‌رود ممکن است در هر سنی رخ دهد اما معمولاً در کودکان ۵ تا ۱۵ سال شیوع بیشتری دارد.
تب روماتیسمی چیست و چه علائمی دارد ؟
تب روماتیسمی عامل بیماری روماتیسم قلبی است که یک عارضه التهابی ناشی از عفونت باکتریایی است که علائم آن از 2 تا 6 هفته پس از ابتلا به عفونت بروز می‌کند. این بیماری در کوکان رایج‌تر است و ممکن است بخش‌های مختلفی از بدن مثل قلب، مفاصل، پوست و مغز را درگیر کند. بهترین روش جلوگیری از تب روماتیسمی مصرف آنتی‌بیوتیک برای درمان عفونت است. تب روماتیسمی موجب بروز علائمی مثل ضربان قلب سریع، تب، احساس خستگی و تنگی نفس می‌شود. معمولا ابتلا به تب روماتیسمی درمان نشده موجب بروز روماتیسم قلبی می‌شود.
همچنین در پارس مگ بخوانید : شایع ترین علائم سرطان که حتما باید آن ها را بشناسید
علائم تب روماتیسمی حاد
این علایم در کودکانی که در سنین مدرسه هستند ، می تواند نشان دهنده تب روماتیسمی باشد. اگر کودک شما دارای این علایم است و یک یا چند مورد از این علایم را دارد ، لازم است در اولین فرصت ویزیت شود.
علائم مفصلی
درد و تورم در مفاصل بدن یکی از نشانه های مهم تب روماتیسمی است. شدت درد به گونه ای است که امکان راه رفتن و فعالیت را از کودک سلب می کند و لمس کردن مفاصل و حرکت دادن آنها با درد شدیدی همراه است.
تقریباً تمام مفصل های بدن احتمال درگیری دارند ولی در بیشتر موارد مفاصل زانو ، ران ، مچ پا و مچ دست گرفتار می شوند. علایم مفصلی بعد از بستری شدن و شروع درمان به سرعت از بین می روند و در طولانی مدت هم باعث عارضه دایمی و ماندگار نخواهند شد.
قلب
قلب عضوی است که در اغلب بیماران با تب حاد روماتیسمی درگیر می شود. درگیری قلب به صورت تنگی نفس ، خستگی زودرس و تورم دست و پا و صورت خود را نشان می دهد.
دریچه های قلب ، لایه داخلی قلب ، عضله قلب و لایه خارجی قلب همگی در جریان بیماری مبتلا می شوند. نارسایی قلب و افت عملکرد قلب جزو یافته های شایع درگیری قلب است که به وسیله انجام اکوکاردیوگرافی مشخص می شود.
درگیری قلبی با شروع درمان ازبین می رود و علایم نارسایی قلبی و دریچه ها برطرف می شود. با اینحال مهم ترین جنبه تب حادّ روماتیسمی این است که بعد از بهبودی اولیه بیماری دریچه های قلبی ، آسیب دریچه ای از بین نرفته و بعد از گذشت 15 تا 20 سال از بیماری اولیه – یعنی در سنین جوانی – مجدداً خود را به صورت فیبروز ، سفت شدن و تنگی دریچه های قلبی نشان می دهد.
آسیب مزمن دریچه های قلبی به صورت معمول 15 تا 20 سال تا علامتدار شدن مجدد بیمار طول می کشد. زندگی در محیطهای پر ازدحام ، کشورها و مناطق کمتر توسعه یافته و عفونت های مکرر با استرپتوکوک و گلودرد چرکی از عواملی هستند که باعث می شوند این تاخیر در بروز علایم دایمی دریچه قلبی به 5 تا 10 سال کاهش یابد.
مغز و سیستم عصبی
هسته های قاعده مغز هم در تب رماتیسمی حاد گرفتار می شوند. این هسته های مغزی مسئول تنظیم حرکات بدن و دست و پا هستند. التهاب این هسته ها می تواند یک ماه تا یکسال بعد از عفونت گلو ایجاد شود و این گرفتاری خود را به صورت حرکات غیر ارادی بدن و دست و پا نشان می دهد.
این بیماران کنترلی بر روی حرکات خود ندارند و به صورت غیر ارادی حرکاتی مانند رقص و پیچاندن دستها و پاها از خود بروز می دهند. این حرکات که از نظر علمی ، کره سیدنهام نام دارند ، موجب می شوند تا برخی از این بیماران به دلیل این حرکات از سوی خانواده و دوستان طرد شوند یا به عنوان بیمار روانی قلمداد شوند.
علائم پوستی
این ضایعات کمتر در این بیماری دیده می شوند و تا 5 درصد از کودکان با تب روماتیسمی احتمال دارد که تظاهرات و علایم پوستی داشته باشند. “ندول و برجستگی” های زیر پوست در ناحیه آرنج و زانو یکی از علایم پوستی این بیماری است.
هم چنین این بیماران می توانند ظایعات پوستی منتشر و با حاشیه مشخصی هم داشته باشند که “اریتم مارژیناتوم” نام دارند.
تشخیص بیماری با در کنار هم قرار دادن علایم بالینی فوق همراه با اندازه گیری دمای بدن و وجود تب و با انجام برخی آزمایش های خونی صورت می گیرد.
در اغلب موارد برای بررسی وضعیت بیمار و درمان مناسب بیماری لازم است تا کودک در بیمارستان بستری گردد. درمان بیماری با استفاده از داروهای ضد التهابی مانند NSAID ها و کورتون صورت می گیرد و در اغلب موارد علایم بیماری به صورت کامل از بین رفته و کودک می تواند به مدرسه و زندگی عادی برگردد.
انواع بیماری روماتیسم قلبی
التهابی که در بیماری تب روماتیسمی فوران می‌کند قادر است هر نقطه از قلب ازجمله پوشش خارجی (پریکاردیوم)، لایه داخلی (اندوکاردیوم) و دریچه‌ها را تحت تأثیر قرار دهد اما آنچه شایع است درگیر شدن دریچه‌های قلب به‌خصوص دریچه میترال است. بعضی از مشکلات قلبی که با تب روماتیسمی در ارتباط هستند شامل موارد زیر است:
- بیماری دریچه‌ای قلب
- پریکاردیت (التهاب بافت دور قلب)
- اندوکاردیت
- بلوک قلبی (نوعی اختلال در ریتم قلب)
علائم این بیماری معمولاً چندین ماه یا چندین سال پس از ابتلا به تب روماتیسمی بروز می‌کند. زمانی که دریچه میترال قلب تحت تأثیر قرار بگیرد عوارضی همچون استنوز دریچه، روگورژیتاسون (پس‌زنش خون) و آسیب به ماهیچه قلب رخ می‌دهد.
- استنوز زمانی پدید میآید که درچه باریک‌تر از قبل شود به‌طوری‌که جریان خون با محدودیت مواجه گردد
- روگورژیتاسیون زمانی اتفاق می‌افتد که خون به جای طی کردن مسیر روبه‌جلو و عبور از دریچه دوباره به سمت عقب برگردد
- التهاب ناشی از تب روماتیسمی قادر است به ماهیچه‌های قلبی آسیب بزند. این آسیب باعث ضعیف شدن عضله قلب و بروز مشکل در پمپاژ خون به سراسر بدن می‌شود که نتیجه آن نارسایی قلب است
افراد در معرض خطر
عفونت‌های استرپتوکوکی درمان‌نشده یا تحت درمان احتمال ابتلا به بیماری روماتیسم قلبی را افزایش می‌دهند. کودکانی که مدام گلودرد استرپتوکوکی یا مخملک می‌گیرند، بیشتر در معرض تب روماتیسمی و روماتیسم قلبی هستند. همچنین احتمال ابتلای کودکان در کشورهایی که در آنها آنتی‌بیوتیک در دسترس مردم نیست و وضعیت بهداشت مناسب نیست، بیشتر است.
علائم روماتیسم قلبی
روماتیسم قلبی یک بیماری خطرناک است که معمولا به دلیل عدم دسترسی به آنتی‌بیوتیک و باقی ماندن عفونت در بدن ایجاد می‌شود. در بسیاری از افراد علائم این بیماری تا سال‌ها پس از ابتلا به عفونت در بدن ظاهر نمی‌شود. در برخی دیگر نیز ممکن است بیمار علائم خاصی را تجربه کند. علائم روماتیسم قلبی در کودکان معمولا در شرایطی بروز می‌کند که کودک به صورت مکرر به گلودرد استرپتوکوکی (Streptococcus) مبتلا شود و در معرض تب روماتیسمی قرار بگیرد. اما علائم روماتیسم قلبی چیست و این بیماری چه نشانه‌هایی دارد ؟
به‌طورمعمول علائم روماتیسم قلبی به محل آسیب قلبی بستگی دارد. اما معمولا برخی علائم رایج‌تر هستند. در ادامه می‌توانید با رایج‌ترین علائم این بیماری آشنا شوید.
درد قفسه سینه
بسیاری از بیماران مبتلا به روماتیسم قلبی دردهایی را در ناحیه قفسه سینه خود احساس می‌کند.
تپش قلب
بیشتر بیماران مبتلا به روماتیسم قلبی تپش قلب و احساس کوبیده شدن ضربان شدیدی را در قلب خود تجربه می‌کنند.
احساس خستگی
بیشتر مبتلایان به روماتیسم قلبی سریع‌تر از حالت معمول احساس خستگی می‌کنند. برخی اوقات ممکن است بیمار بدون انجام دادن کار خاصی احساس خستگی کند و انرژی زیادی برای انجام فعالیت‌های روزانه و فعالیت بدنی نداشته باشد.
تنگی نفس
یکی دیگر از علائم روماتیسم قلبی تنگی نفس است. بیشتر بیماران مبتلا به روماتیسم قلبی در انجام کارهای روزمره احساس می‌کنند که نمی‌توانند به راحتی نفس بکشند و معمولا تنفس آنها به صورت کوتاه و تند است. بسیاری از افراد مبتلا به روماتیسم قلبی ممکن است در زمان خوابیدن، دراز کشیدن و پس از بیدار شدن از خواب نیز مشکلات تنفسی را تجربه کنند.
تورم دست و پا و معده
یکی از شایع‌ترین علائم روماتیسم قلبی در بزرگسالان تورم دست و پا یا معده است. در این شرایط ممکن است دست پای بیمار ورم کند و یا تورم را در معده خود احساس کند.
سایر علائم
- افزایش دمای بدن
- تعریق
- رنگ‌پریدگی
- کبودی زیر چشم‌ها
- کند شدن ضربان قلب
- کبودی لب و بینی
- سرفه
- افت فشارخون
- نشانه‌های مسمومیت
- خارش کوتاه مدت پوست
- احساس غش و ضعف
- پارگی دریچه قلب: نوعی شرایط اورژانسی است که باید جراحی جایگزینی یا ترمیم دریچه قلبی انجام شود.
- آریتمی.
- فیبریلاسیون دهلیزی.
نحوه برخورد با علائم روماتیسم قلبی چیست ؟
حقیقت این است که روماتیسم قلبی یک بیماری دائمی است و نیاز به مراقبت‌های طولانی مدت دارد. در واقع فردی که علائم این بیماری را تجربه می‌کند، باید با درمان به‌موقع و مناسب علائم بیماری را کنترل کند و نارسایی قلبی را به تاخیر بیندازد. در صورتی که این بیماری درمان نشود، ممکن است فرد علائمی نظیر آریتمی قلبی، ضربان قلب غیرطبیعی، نارسایی قلبی و حتی سکته را تجربه کند.
علائم روماتیسم قلبی در کودکان چیست ؟
به‌طورکلی روماتیسم قلبی دارای مرحله است و روماتیسم قلبی در کودکان در مراحل اول بروز می‌کند. علائم این بیماری در سنین کودکی و سال‌های ابتدایی مدرسه ایجاد می‌شود. مهم‌ترین علائم این بیماری در کودکان درد و تورم مفاصل زانو و مچ پا است.
علائم روماتیسم قلبی در بزرگسالان چیست ؟
از آنجایی که علائم روماتیسم قلبی معمولا از 15 تا 20 سال پس از ابتلا به بیماری بروز می‌کنند، ممکن است علائم بیماری در بزرگسالی در سنین جوانی بروز کند. در این مرحله معمول مشکلاتی در دریچه‌های قلبی خود احساس می‌کند و ممکن است علائم تپش قلب، درد قفسه سینه، تنگی نفس و احساس خستگی را تجربه کند.
تشخیص روماتیسم قلبی
افراد مبتلا به بیماری روماتیسم قلبی احتمالا به‌تازگی دچار عفونت استرپتوکوکی شده‌اند یا در حال حاضر درگیر این عفونت‌اند. برای بررسی عفونت می‌توان از کشت بافت گلو یا آزمایش خون استفاده کرد. هنگام بررسی ریتم قلب، ممکن است سوفل قلبی یا صدای سایش شنیده شود. سوفل قلبی صدای زمزمه‌مانندی است که با نشت خون در اطراف دریچه آسیب‌دیده ایجاد می‌شود. صدای سایش قلب زمانی ایجاد می‌شود که بافت‌های ملتهب قلب در خلاف جهت هم حرکت می‌کنند یا ساییده می‌شوند.
علاوه‌بر سابقه پزشکی و بررسی‌های بالینی، برای تشخیص روماتیسم قلبی از چند آزمایش استفاده می‌شود، از جمله:
- اکوکاردیوگرام (اکو): در این آزمایش از امواج صوتی برای بررسی اتاقک‌ها و دریچه‌های قلبی استفاده می‌شود. این امواج تصویری را روی صفحه‌نمایش ایجاد می‌کنند که آسیب فلپ‌های دریچه، جریان برگشتی خون از دریچه دارای نشتی، مایع اطراف قلب و بزرگشدن قلب را نشان می‌دهد. این روش گزینه خوبی برای تشخیص مشکلات دریچه قلب است.
- الکتروکاردیوگرام (ECG): این آزمایش قدرت و زمان فعالیت الکتریکی قلب را ثبت می‌کند. همچنین ریتم غیرطبیعی قلب را نشان می‌دهد و گاهی آسیب عضلات قلبی را مشخص می‌کند. برای ثبت فعالیت الکتریکی سنسورهای کوچکی روی پوست قرار می‌گیرند.
- پرتوی ایکس از قفسه سینه: این تصویربرداری برای بررسی ریه و مشاهده بزرگشدن قلب انجام می‌شود.
- ام.آر.آی قلبی (MRI): نوعی تصویربرداری است که جزئیات قلب را نشان می‌دهد و برای بررسی دقیق‌تر دریچه و عضلات قلبی استفاده می‌شود.
- آزمایش خون: نوعی آزمایش خون خاص برای بررسی عفونت و التهاب انجام می‌شود.
درمان روماتیسم قلبی
برای درمان روماتیسم قلبی در بزرگسالان یا کودکان روشی قطعی وجود ندارد و درمان تا حد زیادی به میزان آسیب دریچه قلبی بستگی دارد و سبب کاهش علائم یا کندشدن پیشرفت بیماری می‌شود. معمولا برای جلوگیری از حمله قلبی و سکته مغزی از رقیق‌کننده‌های خون استفاده می‌شود.
همچنین در موارد شدید، جراحی ترمیم یا جایگزینی دریچه انجام می‌شود. در جراحی ترمیم، لوله‌ای منعطف از برش کوچکی در پا یا قفسه سینه وارد می شود. یک بالون مسطح از طریق لوله وارد دریچه آسیب‌دیده می‌شود. بالون باز می‌شود تا به جریان خون کمک کند. در صورتی که ترمیم قابل‌انجام نباشد، از جراحی جایگزینی استفاده می‌شود که در آن دریچه قلبی با دریچه مصنوعی یا یک دریچه بافتی جایگزین می‌شود. همچنین گاهی از روش راس (Ross procedure) استفاده می‌شود که در آن یک دریچه سالم با دریچه آسیب‌دیده تعویض می‌شود.
پیشگیری از بیماری
بهترین درمان تب روماتیسمی پیشگیری از آن است. معمولا آنتی‌بیوتیک‌ها عفونت‌های استرپتوکوکی را درمان و از پیشرفت تب روماتیسمی جلوگیری می‌کنند. همچنین داروهای ضدالتهابی را می‌توان برای کاهش التهاب و کاهش احتمال آسیب قلبی استفاده شود. ممکن است برای مهار نارسایی قلبی داروهای دیگری لازم باشد. معمولا برای جلوگیری از برگشت عفونت و کاهش احتمال آسیب قلبی بعدی در افراد مبتلا به تب روماتیسمی، درمان‌های روزانه، ماهانه و گاهی مادام‌العمر تجویز می‌شود. همچنین برای کاهش التهاب آسپرین، استروئیدها یا داروهای غیراستروئیدی تجویز می‌شوند. حتی اگر چند روز بعد از مصرف داروی روماتیسم قلبی حال بهتری داشتید، دوره درمان را کامل کنید.
همچنین با اولین نشانه‌های عفونت در خودتان یا کودکتان به پزشک مراجعه کنید، از جمله:
- حرکات بی‌اختیار عضلات؛
- تب؛
- درد مفاصل؛
- درد عضلانی؛
- گلودرد؛
- التهاب لوزه‌ها.
زندگی با روماتیسم قلبی
باید برای بررسی شرایط قلبتان تحت نظر پزشک باشید. با توجه به میزان آسیب قلبی، بعضی از فعالیت‌هایتان را محدود کنید. همچنین ممکن است پزشک برای جلوگیری از ابتلا به سایر عفونت‌های تب روماتیسمی مصرف طولانی‌مدت آنتی‌بیوتیک را تجویز کند.
عوارض بلندمدت روماتیسم قلبی چیست ؟
تعدادی از پیامدهای بلندمدت روماتیسم قلبی به شرح زیر است:
- نارسایی قلبی: این مشکل به دلیل نشت خون، ضخیم شدن بافت دریچه و همچنین آسیب دیدن ماهیچه قلب به دلیل التهاب به‌وجود میآید
- اندوکاردیت باکتریایی: اندوکاردیت به عفونت بافت پوشاننده داخل قلب گفته می‌شود و زمانی بروز می‌کند که دریچه‌های قلبی به دلیل التهاب ناشی از روماتیسم مفصلی آسیب‌دیده باشند
- عوارض مرتبط با بارداری و زایمان: زنانی که به این بیماری مبتلا هستند باید قبل از اقدام به بارداری حتماً موضوع را با پزشک زنان و زایمان در میان بگذارند تا مراقبت‌ها و اقدامات لازم جهت برخورداری از حاملگی سالم انجام شود
- پارگی دریچه قلبی: این مشکل یک وضعیت اورژانسی است که باید دریچه آسیب‌دیده به‌صورت فوری با یک دریچه سالم از طریق جراحی جایگزین گردد
نکات مهم مراقبتی برای بیماران مبتلا به روماتیسم قلبی
درمان و کنترل عوارض بیماری روماتیسم قلبی نیاز به توجه و مراقبت بلندمدت دارد و ازاین‌رو لازم است که در قالب یک برنامه درمانی منظم برای ارزیابی سلامت قلب به پزشک مراجعه کنید. بسته به میزان آسیب قلبی محدودیت‌های حرکتی برای شما تعریف می‌شود. علاوه بر این، برخی از بیماران روماتیسم قلبی لازم است که برای دوره مشخصی داروهای آنتی‌بیوتیک مصرف کنند تا از بازگشت احتمالی تب روماتیسمی جلوگیری شود.
کودکانی که به دلیل تب روماتیسمی به مشکلات دریچه‌ای دچار شده‌اند لازم است که زیر نظر پزشک تا سن ۲۵ تا ۳۰ سالگی به‌صورت روزانه آنتی‌بیوتیک مصرف کنند. این برنامه مراقبتی از عود تب روماتیسمی و اندوکاردیت عفونی پیشگیری می‌کند. درصورتی‌که مبتلا به روماتیسم قلبی و یا تب روماتیسمی هستید و علائم شما بدتر شده و یا علائم جدیدی بروز کرده است به پزشک مراجعه نمائید.
