کنترل دیابت در روزه داری و در ماه رمضان برای افرادی که مشکل دیابت دارند بسیار مهم و ضروری است.در این مطلب از پارس مگ ما شما را با توصیه هایی که به شما در کنترل دیابت در روزه داری کمک میکنند آشنا می کنیم.
دیابت چیست ؟
پیش از آنکه درباره بیماری دیابت و روزه داری بدانیم، ابتدا بهتر است که با دیابت بیشتر آشنا شویم. در بیماری دیابت یا مرض قند، میزان قند موجود در خون از محدوده طبیعی بیشتر میشود و برای کنترل آن باید از قرص‌ها یا آمپول‌های حاوی انسولین استفاده کرد.
با خوردن غذا مقداری گلوکز یا قند برای سوختوساز بدن تامین میشود. برای تامین انرژی موردنیاز سلول‌ها و اندام‌ها، گلوکز موجود در خون باید توسط هورمون انسولین گرفته و به سایر اندام‌ها برده شود. در بدن بیماران دیابتی، میزان ترشح انسولین کاهش می‌یابد و درنتیجه سطح گلوکز یا قند خون افزایش می‌یابد. در برخی موارد نیز به‌دلیل عملکرد ضعیف یا وجود اختلال در انتقال گلوکز به‌وسیله انسولین، بیماری دیابت ایجاد میشود.
انواع دیابت
انواع مختلفی از دیابت وجود دارد. اما مهمترین و رایج‌ترین انواع این بیماری، دیابت نوع ۱ و نوع ۲ است. در دیابت نوع ۱، در پانکراس هیچ‌گونه انسولینی تولید نمی‌شود. اغلب کودکان و نوجوانان به این نوع از دیابت مبتلا میشوند.
در دیابت نوع ۲، میزان ترشح انسولین کم میشود یا به‌دلایلی عملکرد انسولین در انتقال گلوکز از جریان خون به اندام‌ها، به‌خوبی انجام نمی‌شود. در دیابت بارداری که در زمان حاملگی برای زنان اتفاق می‌افتد نیز مانند دیابت نوع ۲، میزان انسولین در بدن کاهش می‌یابد. معمولا بعد از زایمان این مشکل برطرف میشود.
همچنین در پارس مگ بخوانید : فواید روزه داری برای سلامتی
اثر روزه بر دیابت چیست ؟
برای بررسی اثر روزه بر دیابت و تاثیر روزه بر قند خون، باید اطلاعات کافی درمورد شرایط روزه‌داری و وضعیت بدنی افراد مبتلا به دیابت داشته باشیم. ماه مبارک رمضان به‌دلیل اینکه جزو ماه‌های قمری محسوب میشود، در طول سال در فصل‌های مختلف قرار می‌گیرد. به همین دلیل مدت‌زمان روزه‌داری فرق می‌کند و گاهی از سحر تا افطار ممکن است ۲۰ ساعت طول بکشد.
بیماران دیابتی باید در طول روز دارو مصرف کنند و تامین آب موردنیاز بدن برای آنها حیاتی است. بنابراین، داشتن اطلاعات کافی از شرایط بیماری فرد و مشورت با پزشک، قبل از اقدام به روزه‌داری در این ماه برای این بیماران ضروری است.
بسیاری از بیماران دیابتی برای انجام تکالیف مذهبی خود در ماه رمضان، روزه میگیرند. در حالی که این موضوع سلامتی آنها را به خطر می‌اندازد. با توجه به دستورات دینی، در صورتی که روزه برای سلامت و جان فرد مضر باشد، نباید گرفته شود. اما متاسفانه برخی از بیماران با تغییر در الگوی رژیم غذایی‌شان و نخوردن مایعات، باعث بروز اختلال در قند خون و ایجاد بیماریهای دیگر میشوند.
اجتناب از روزه‌داری به‌ویژه برای افرادی که به دیابت نوع ۱ مبتلا هستند اهمیت بیشتری دارد.
همچنین بیماران دیابتی از داروهایی استفاده میکنند که سطح انسولین خون آنها را تنظیم می‌کند. همین عامل باعث کنترل قند خون در محدوده طبیعی میشود. در زمان روزه‌داری، با قطع مصرف داروها، تغییر در رژیم غذایی و کاهش میزان تحرک، گلوکز و انسولین کافی در بدن تولید نمی‌شود.
گلوکز باعث ترشح انسولین و سوختی برای عضلات، کبد، قلب، مغز و سایر اندام‌ها به شمار می‌رود. کمبود گلوکز و انسولین و عدم‌تامین این مواد حیاتی در بدن، باعث افزایش قند خون بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ و ۲ میشود.
آیا افراد دیابتی میتوانند روزه بگیرند ؟
با توجه به اینکه روزه‌داری در سبک زندگی افراد تغییراتی مانند گرسنگی طولانی‌مدت، عدم مصرف داروهای خوراکی، تغییر ساعت خواب را ایجاد می‌کند، در این دوره افراد دیابتی ممکن است نوسانات قند خون بیشتری را تجربه کنند. که این نوسانات میتوانند به شکل افت قندهای مکرر یا قندهای بالا تجربه شوند. بنابراین لازم است که افراد مبتلابه دیابت که تمایل به روزه‌داری دارند، در قدم اول لازم است 8 هفته قبل از شروع ماه رمضان با پزشک خود مشورت کنند. درصورتی‌که شرایط جسمی و کنترل قند خون آنها مناسب باشد و ازنظر پزشک مشکلی وجود نداشته باشد میتوانند این فریضه را به‌جا آورند.
اما درصورتی‌که پزشک روزه‌داری را منع کند، و فرد دیابتی شرایط جسمی به‌جا آوردن این فریضه را نداشته باشد، باید طبق نظر پزشک خود عمل کند و از روزه‌داری اجتناب کند. زیرا روزه‌داری برای بهبود وضعیت جسمی و روحی و بالا بردن سطح سلامت توسط دین اسلام توصیه‌شده است. اگر فرد علی‌رغم مخالفت پزشک، به روزه‌داری بپردازد، این امر خلاف دستورات دین اسلام و قرآن است و گرفتن روزه بر فرد حرام است.
پیش دیابت و روزه داری
پیش دیابت زمانی اتفاق می‌افتد که سطح قند خون از محدوده نرمال و طبیعی بیشتر باشد. اما این عارضه به‌صورت طولانی‌مدت اتفاق نمی‌افتد تا فرد مبتلا به دیابت شود. این افراد باید بیشتر نسبت به نوع تغذیه و میزان تحرک روزانه‌شان دقت کنند. زیرا مستعد ابتلا به دیابت نوع ۲ هستند.
باتوجه‌به این موضوع که هنوز تحقیقات کامل و دقیقی روی اثر روزه داری و پیش دیابت انجام نشده، نمی‌توان نظری قطعی درباره مفید یا مضر بودن روزه گرفتن برای این افراد داد. اما این افراد بعد از مشورت با پزشک متخصص، مصرف غذاهای سالم، داشتن تحرک کافی و کنترل میزان قند خونشان میتوانند روزه بگیرند.
خطرات روزه گرفتن برای بیماران دیابتی
ارتباط بین بیماری دیابت و روزه داری به سلامت جسمی بیمار وابسته است. اگر روزه‌داری سلامت جسمی و روحی بیمار دیابتی را به خطر اندازد، بر اساس فرایض دینی و تحقیقات پزشکی، باید از آن اجتناب کرد. در ادامه برخی از مهمترین عوارض روزه گرفتن برای بیماران دیابتی را برای شما توضیح می‌دهیم.
افت قند خون در بیماران دیابتی
هیپوگلیسمی یا افت قند خون یکی از رایج‌ترین مشکلات روزه داری بیماران دیابتی است. بر اساس نتایج آزمایش کنترل و عوارض دیابت (DCCT)، تقریبا ۲ تا ۴ درصد مرگ‌ومیر مبتلایان به دیابت نوع ۱ به‌دلیل افت قند خون است.
همچنین روزه‌داری در ماه رمضان نیز خطر بستری شدن بیماران دیابتی نوع ۱ و ۲ در بیمارستان‌ها را به‌دلیل افت قند خون، به ترتیب ۴.۷ و ۵ درصد افزایش می‌دهد. همین موضوع میتواند زندگی این بیماران را به خطر بیندازد.
افزایش قند خون در بیماران دیابتی
هایپرگلیسمی یا افزایش قند خون، از دیگر عوامل مهم مرگ‌ومیر در بیماران دیابتی و ابتلا به بیماریهای ناشی از دیابت محسوب میشود. بر اساس نتایج آزمایش اپیدمیولوژی دیابت و مطالعه در رمضان (EPIDIAR)، اگر افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ روزه بگیرند، احتمال اینکه به افزایش شدید قند خون مبتلا شوند، ۵ برابر بیشتر از زمان‌های عادی است.
این مقدار برای بیماران دیابت نوع ۱، ۳ برابر است. افزایش شدید قند خون باید در بیمارستان کنترل شود و احتمال مرگ بیماران را نیز بالا می‌برد. کاهش تعداد دفعات مصرف انسولین باعث بروز این عارضه میشود. در این تحقیق، افرادی که در وعده‌های سحر و افطار میزان قند بیشتری مصرف کرده بودند، سطح قند خونشان بیشتر از افراد دیگر بود. بنابراین، مصرف مواد قندی بیشتر در این وعده‌ها، به این معنا نیست که بیماران دیابتی میتوانند بدون ایجاد مشکلی روزه بگیرند.
کتواسیدوز دیابتی
کتواسیدوز دیابتی زمانی ایجاد میشود که بدن به‌جای استفاده از گلوکز برای سوختوساز، از چربی‌ها استفاده کند. سوختن چربی در بدن باعث تولید مواد کتونی میشود. این مواد زمانی که وارد خون شوند و مقدار آنها بیش‌ازحد مجاز شود، باعث مرگ یا اغما بیمار میشود.
به همین دلیل تولید کتون و بروز کتواسیدوز دیابتی بسیار خطرناک است. روزه‌داری به‌خصوص برای بیماران دیابت نوع ۱، احتمال تولید کتون را در خون بالا می‌برد. از مهمترین دلایل آن نیز کاهش تعداد دفعات مصرف انسولین و تغییر در رژیم غذایی روزانه است.
کم‌آبی در بیماران دیابتی
یکی از عوارض روزه داری برای بیماران دیابتی، کم‌آبی است. از زمان سحر تا افطار، مقدار آب مصرفی صفر میشود. این موضوع در مناطق مرطوب و گرمسیر و برای افرادی که فعالیت بدنی زیادی دارند، اثرات مخربی دارد.
کمبود آب موجب کاهش فشارخون، افزایش ادرار و درنتیجه تعریق بیشتر و آسیب‌های دیگری مثل زمین‌خوردن، شکستگی استخوان و انقباض عروق میشود. احتمال بروز این حوادث و عوارض برای بیماران دیابتی نسبت به افراد سالم بیشتر است.
توصیه هایی برای کنترل دیابت در روزه داری
در اینجا چند نکته توسط دکتر آپوروا گارگ، معاون مدیر عملیات مرکز مدیریت دیابت و مراقبت‌های بهداشتی در هند، برای کمک به کنترل دیابت در طول روزه‌داری ماه رمضان آورده شده است.
دکتر گارگ عوارض احتمالی دیابت را که ممکن است در اثر روزه‌داری بدون غذا و آب برای ساعات طولانی ایجاد شود، به اشتراک می‌گذارد.
هیپوگلیسمی: وضعیتی است که در آن سطح قند خون به‌دلیل روزه‌داری کمتر از حد طبیعی میشود. این بیماری هم برای افراد دیابتی و هم برای افراد غیر دیابتی در طول روزه‌داری به‌دلیل کمبود گلوکز کافی در خون ممکن است رخ دهد.
هیپرگلیسمی: وضعیتی است که در آن سطح قند خون بالاتر از محدوده طبیعی است. افراد مبتلا به دیابت در معرض خطر ابتلا به هیپرگلیسمی در ماه رمضان هستند و ممکن است به‌دلیل اختلال در تنظیم الگو‌های هورمونی طبیعی شبانه‌روزی باشد که منجر به افزایش رهایی گلوکز کبدی میشود.
کتواسیدوز دیابتی: زمانی که فرد مبتلا به دیابت قادر به دریافت گلوکز از غذا برای انرژی نباشد، بدن او شروع به تجزیه چربی می‌کند. این تجزیه چربی باعث تولید مواد شیمیایی به‌نام کتون میشود. کتون‌های زیاد در خون میتواند آن را اسیدی کند و منجر به یک بیماری خطرناک به‌نام کتواسیدوز دیابتی شود. اسیدیته بالا اگر به‌موقع درمان نشود میتواند مشکلات جدی ایجاد کند.
- حتما سطح قند خون خود را به‌طور مرتب چک کنید، زیرا به جلوگیری از مشکلات کمک می‌کند.
- مراقب علائمی مانند احساس سرگیجه، تاری دید، یا ضربان قلب نامنظم باشید. اگر علائمی دارید فوری روزه را قطع کنید.
- با نوشیدن آب در طول سحری و افطار آب بدن خود را حفظ کنید، در کل هشت تا ۱۰ لیوان آب بنوشید.
- همچنین زمان بیرون رفتن را به‌خصوص در مکان‌های گرم محدود کنید. سعی کنید تا حد امکان درون خانه بمانید.
- هنگام افطار در خوردن افطاری زیاده‌روی نکنید. این کار میتواند باعث افزایش قند خون شما شود.
- با گنجاندن ورزش متوسط در برنامه روزانه خود فعال بمانید. آنچه را که برای شما بهتر است بیابید، اما از ورزش شدید اجتناب کنید.
- در مورد روزه‌داری با متخصص تغذیه یا پزشک خود صحبت کنید. به آنان امکان دهید از برنامه‌های شما مطلع شوند. ممکن است در ماه رمضان نیاز به تغییر در دارو یا درمان داشته باشید.
چند نکته برای حفظ سلامت در بیماری دیابت و روزه داری
اگر شما هم مبتلا به دیابت هستید، برای حفظ سلامتی خود هنگام روزه‌داری به نکات زیر توجه کنید.
- قبل از اقدام به روزه گرفتن حتما با پزشک خود مشورت کنید و از او درباره شرایط خود سوال بپرسید.
- اگر روزه می‌گیرید، در طول روز قند خون خود را اندازه بگیرید. اگر دچار افت قند شدید، حتما روزه خود را بشکنید و از دارو و مواد غذایی استفاده کنید.
- اگر علائمی مثل سرگیجه، تعریق بیش‌ازحد و لرز داشتید، حتما با پزشک مشورت کرده و سطح قند خون خود را اندازه‌گیری کنید.
- هنگام افطار و سحر از وعده‌های غذایی که کربوهیدرات و قند زیادی دارند کمتر مصرف کنید تا دچار افزایش قند خون نشوید.
- آب زیادی بنوشید.
- از انجام ورزش و فعالیت بدنی شدید خودداری کنید.
- دستگاه قند خون خود را همراه خود داشته باشید.
چالش‌های کنترل دیابت در روزه داری
بزرگ‌ترین چالش افراد دیابتی افت قندها و قندهای بالای مکرر در طول روزه داری است. در کنار نوسانات قند خون، چالش‌هایی مانند:
– کم‌آبی بدن (دهیدراتاسیون)، بخصوص زمانی که ماه رمضان در فصل تابستان و هوای گرم باشد.
– دفعات تست قند
– تنظیم نوع و دوز داروها
– تنظیم برنامه غذایی مناسب
– تنظیم ساعت خواب
– فعالیت بدنی در ماه رمضان
بهترین غذا‌ها برای روزه‌داری و کنترل دیابت در روزه داری
سحری (غذای قبل از سحر): خوردن یک وعده غذایی متعادل قبل از سحر بسیار مهم است تا سطح انرژی خود را در طول روز حفظ کنید. برخی از گزینه‌های خوب ماهی، مرغ، لبنیات کم چرب مانند ماست، میوه‌ها و سبزیجات تازه و غلات کامل مانند برنج و نان گندم کامل هستند.
افطار (وعده پس از روزه‌داری): غذای بعد از غروب آفتاب باید شما را سیر کند بدون اینکه شما را سنگین کند. به سراغ غذا‌هایی بروید که کربوهیدرات‌ها، ویتامین‌ها، مواد معدنی، فیبر و … را تامین میکنند. در پخت یا کباب کردن غذا‌ها روغن کمتری مصرف میشود و بهتر است سرخ کردنی نباشد. شاید بهتر باشد قبل از افراط کردن در خوردن شیرینی یا دسر درست بعد از افطار، کمی صبر کنید.
تاثیر روزه بر دیابت و کنترل دیابت در روزه داری
تحقیقات در مورد تاثیر روزه‌داری برای افراد دیابتی کامل نیست و به قطعیت نمی‌توان صحبت کرد. اما به طور کلی روزه برای دیابتی‌ها ممکن است فواید زیر را داشته باشد:
کاهش مصرف داروی انسولین
در بعضی از پژوهش‌ها مشخص شده است که روزه ممکن است موجب شود تا مقدار نیاز به مصرف داروی انسولین در افراد دیابتی کاهش یابد. این مسئله بیشتر در مورد افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ ارزیابی شده است. روزه باعث میشود تا سطح گلوکز در خون بهتر کنترل شده و مقاومت به انسولین کمتر شود.
کمک به کاهش وزن
وقتی غذا مصرف می‌کنید، بدن انسان گلوکز یا قند اضافی را به صورت گلیکوژن در کبد ذخیره می‌کند. اگر به اندازه کافی غذا مصرف نکرده باشید، بدن به جای گلیکوژن برای تولید انرژی از چربی‌های اندوخته شده استفاده می‌کند. در این حالت چربی‌سوزی صورت گرفته و کاهش وزن میسر میشود.
کاهش کلسترول
بسیاری از افراد دیابتی ممکن است با مشکل سطح بالای کلسترول بد در خون نیز مواجه باشند. اگر روزه‌داری به شکل صحیح صورت گیرد و در وعده‌های سحری و افطار غذاهای سالم و رژیمی مصرف شود، در پایان ماه رمضان سطح کلسترول در بدن متعادل‌تر خواهد بود. این مسئله هم در مورد افراد دیابتی صادق است و هم غیر دیابتی.
خطرات روزه گرفتن برای دیابتی ها
روزه برای افرادی که دیابت دارند و داروهای خاصی مثل انسولین استفاده میکنند، ممکن است بسیار خطرناک باشد. زیرا در این صورت خطر کاهش بیش از حد قند خون وجود دارد. روزه گرفتن خود منجر به کاهش قند خون خواهد شد. حال اگر داروی انسولین نیز مصرف شود، احتمال افت شدید قند خون افزایش خواهد یافت.
از طرف دیگر مشکل هایپرگلایسمی نیز ممکن است رخ دهد. این عارضه معمولا زمانی ایجاد میشود که فرد دیابتی روزه خود را باز می‌کند و قند خون از سطح استاندارد بالاتر می‌رود. اگر پزشک احتمال این خطر را برای شما بازگو کرده است، بهتر است روزه نگیرید.
دیابت نوع یک و کنترل دیابت در روزه داری
تاثیر روزه بر دیابت نوع ۱ ممکن است با عوارضی همچون کتواسیدوز خود را نشان دهد که بسیار خطرناک به شمار می‌آید. کتواسیدوز زمانی رخ می‌دهد که قند خون بسیار بالا باشد و سطح موادی اسیدی به نام کتون در بدن به بیش از حد مجاز برسد. این مشکل به ندرت در دیابت نوع ۲ دیده میشود اما در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ بسیار شایع است. تکرر ادرار، تشنگی زیاد، حالت تهوع، درد شکم، تنفس سریع و خشکی دهان از علائم کتواسیدوز در افراد دیابتی به حساب می‌آید. هیپوگلیسمی نیز مشکل دیگری است که با روزه گرفتن ممکن است برای اشخاص مبتلا به دیابت نوع ۱ رخ دهد. در این صورت قند خون به شدت پایین می‌آید و خطر رفتن به کما وجود دارد.
کنترل دیابت در روزه داری و دیابت نوع ۲
مشکلات روزه گرفتن برای افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ کمتر از دیابت نوع ۱ است. مبتلایان به دیابت نوع ۲ در مورد اینکه آیا میتوانند روزه بگیرند یا نه بهتر است با پزشک مشورت کنند. تحقیقات نشان داده است که اشخاص مبتلا به دیابت نوع دو اگر رژیم غذایی مناسبی داشته، فعالیت بدنی هم داشته باشند و مرتب قند خون خود را کنترل کنند، به راحتی میتوانند در ماه رمضان روزه بگیرند. در این حالت حتی در پایان ماه ممکن است قند خون نیز در سطح بهتری قرار گیرد. با این حال در مورد اینکه با وجود ابتلا به دیابت نوع ۲ روزه بگیرید یا خیر، باز هم برای تصمیم‌گیری نظر پزشک را باید در اولویت قرار دهید.
افراد دیابتی در چه شرایطی می توانند روزه بگیرند ؟
بهترین حالت این است که بیماران دیابتی که روزه میگیرند به وسیله گلوکومتر قند خونشان را پیش از افطار،۲ ساعت پس از افطار و نیز پیش از سحری اندازه بگیرند.در صورتی که قندخون فرد دیابتی ۲ ساعت پس از افطاربالای۲۵۰ بود شب بعد باید ۲۰ درصد از میزان کالری خود را در زمان افطار کم کند. در مورد سحرهم اگر قند خون پیش ازسحر بیش از ۲۰۰ میلی گرم در دسی لیتربود باید۲۰ درصد ازمیزان کالری دریافتی در زمان سحرکم شود، اما اگر قند خون بیمار قبل ازسحربیش از ۳۵۰ میلی گرم در دسی لیتر بود بهتر است اصلاً روزه نگیرد.در مورد مصرف قرصهای پایین آورنده قند خون توصیه میشود که قرصهای مصرفی صبح و ظهر همزمان هنگام افطار و قرصهای مصرفی شبانه پیش از سحرمصرف شود.
مهمترین وخطرناک ترین عارضه ای که بیماران دیابتی را در زمان روزه داری تهدید می کند افت شدید قند خون درطی روز (هیپوگلسیمی) است. این وضعیت خطرناک که باعلائمی چون عرق کردن، احساس گیجی، تپش قلب ، لرزش بدن، تاری دید، بی حالی و در نهایت بیهوش شدن مشخص میشود، درصورتی که بلافاصله با مصرف مواد قندی درمان نشود میتواند منجربه اغماء وحتی مرگ بیمارشود.
نکته مهم این است که در افرادی که دچار هیپوگلیسمی مکرر میشوند ممکن است نخستین علامت کاهش سطح هوشیاری واغماباشد.بیماران دیابتی که قصد روزه گرفتن دارند باید حتما به پزشک معالج شان مراجعه و نام داروهایی را که مصرف میکنند به او بگویند، زیرا برخی از این داروها که نیمه عمر طولانی داشته و مدت زیادی دربدن میمانند، میتوانند خطر افت قندخون(هیپوگلیسمی) را افزایش دهند.
ازجمله این داروها میتوان به قرص گلی بنکلامید اشاره نمود.درچنین مواردی ممکن است پزشک متخصص اقدام به تعویض داروی مصرفی نموده و داروی دیگری راکه مناسب تراست جایگزین نماید.
افراد دیابتی بهتر است در موارد زیر روزه نگیرند :
• بیماران دیابتی که انسولین مصرف میکنند بهتراست روزه نگیرند، مگر کسانی که میزان انسولین مصرفی آنها زیاد نبوده و طی روز دچارافت قند خون نمیشوند.
• بیماران دیابتی که سحری نخورده اند بهتراست درآن روز، روزه نگیرند.
• بیمارانی که به هردلیل قندخونشان پیش ازسحربیشتراز۳۵۰ میلی گرم دردسی لیترباشد بهتراست که اصلا روزه نگیرند.
• بیماران دیابتی که به نحوی دچارعوارض مزمن دیابت برکلیه ها،مغز، قلب، چشمها، دستها وپاها وسایر ارگانهای بدن شده اند هر چند ممکن است دچارمشکل حادی نشوند ولی برای پیشگیری ازپیشرفت عوارض مزمن بهتراست بدون مشورت پزشک متخصص روزه نگیرند
